نحوه ساخت و لعاب کاری ظرف سرامیکی

ظروف سرامیکی یا دوغابی از ترکیب خاک رس و چند نوع خاک و مواد دیگر نظیر کائولن، کوارتز و کوارتزیت، انواع فلدسپات، سیلیس، خاک استون‌ور و بعضا از کربنات کلسیم و اکسید روی و تالک تولید می‌شوند.

تفاوت ظروف سفالی و سرامیکی در نوع خاک و قابلیت لعاب پذیری و دمایی است که در کوره تحمل می‌کنند.

محصولات سفالی از خاک رس که دارای چسبندگی زیاد و درجه‌ی پخت کمتری است تولید می‌شوند. اما ظروف سرامیکی از خاک ترکیبی با چسبندگی کمتر و درجه‌ی پخت بالا، معمولا بیش از ۱۰۸۰ درجه سانتیگراد ساخته می‌شوند. همچنین ظروف سرامیکی لعاب‌پذیری بیشتری نسبت به سفال دارند.

ظروف سرامیکی در سه مرحله:

- ساخت ظرف
- لعاب کاری آن
- پخت در کوره، ساخته می‌شوند.

ترکیب خاک مناسب برای ظرف سرامیکی:

در ساخت ظرف سرامیکی ابتدا خاک مخصوص را با مخلوط خاک رُس، چند خاک و پودر سنگ‌های معدنی مخصوص، آماده می‌کنند. نوع خاک مورد استفاده و اندازه هر کدام، برای هر نوع ظرف متفاوت است.

باید توجه کرد که اگر مواد ناخالص موجود در خاک زیاد شود، ظرف سرامیکی هنگام خشک کردن یا پختن در کوره دچار تَرَک و شکستگی می‌شود. در نتیجه باید نسبت خاک و پودر سنگ‌ها را در آزمایشگاه به دست آورد.

آماده کردن گِل برای ظرف سرامیکی:

پس از ترکیب خاک‌های مختلف، آن‌ها را در آسیابی به شکل استوانه می‌ریزند و گلوله‌هایی از جنس چینی سخت یا سیلکس در آن ریخته و با آب مخلوط می‌کنند تا نرم شود.

پس از آن مخلوط گل و آب را که به آن دوغاب می‌گویند در دستگاهی به نام آژیتاتور که دارای یک پروانه‌ی متحرک است می‌ریزند و از الک عبور می‌دهند. سپس آب اضافه‌ی آن را به وسیله‌ی دستگاه فیلتر پرس می‌گیرند.

نهایتا قالب‌های گِل را پس از خروج از دستگاه فیلتر پرس، به مدت حدودا یک ماه در انبار‌های گِل نگهداری می‌کنند تا تخمیر لازم انجام شود.

ساخت ظرف سرامیکی به فرم دلخواه و پخت آن:

در این مرحله از گِل ساخته شده برای فرم دادن به ظرف استفاده می‌کنند و سپس آن را در دمای مشخص وارد کوره می‌کنند تا بپزد. دمای کوره را باید آرام آرام افزایش داد.

لعاب پوشش درخشان و شفاف بر روی ظروف سرامیکی و سفالی است که هم باعث درخشش و زیبایی آن‌ها می‌شود و هم مقاومت و استحکام آن‌ها را افزایش می‌دهد. در ضمن لعاب به عنوان ماده‌ای ضد آب هم کاربرد دارد.

رنگ و کیفیت لعاب بستگی به نوع فرمول آن و مواد تشکیل دهنده آن دارد، بیشترین ترکیبات معدنی که از آن‌ها در ترکیب لعاب استفاده می شود شامل موارد زیر هستند:

اکسید آهن
اکسید کبالت
اکسید کروم
اکسید مس
کربنات مس

مراحل لعاب کاری روی ظروف سرامیکی:

مواد تشکیل دهنده لعاب را ابتدا آسیاب کرده و سپس به صورت مایعی خمیری و در عین حال رقیق تهیه می‌کنند. سپس ظرف سرامیک پخته شده در کوره را با این مایع پوشش می دهند. بعد از لعاب کاری ظرف را در کوره می‌گذارند تا پخته شود.

برخی مواقع برای بار دوم، ظرف را با لعاب، رنگ آمیزی کرده یا خطاطی می‌کنند و دوباره در کوره می‌گذارند و به این ترتیب ظرف سرامیکی هم زیباتر و هم مقاوم‌تر می‌شود.

مهم‌ترین انواع لعاب برای ظروف سرامیکی:

لعاب انواع مختلفی دارد از جمله براق یا مات، شفاف یا کدر، صاف یا حتی بافت دار. مثلا لعاب سرب براق و شفاف است که در دمای 800 درجه سانتی‌گراد می‌پزد و لعاب قلع هم سفید و مات است.

کوره قلب کارگاه تولید سرامیک است و بیشترین سرمایه گذاری در هر کارگاه یا کارخانه را به خود اختصاص می‌دهد. عواملی که باید در انتخاب کوره در نظر گرفت عبارتند از:

فرآورده‌ای که باید پخته شود
میزان تولید
کیفیت تولید
دمای پخت
زمان پخت
نوع شعله
نوع سوخت

توجه داشته باشید که اگر در کوره مقدار زیادی اکسیژن وجود داشته باشد، رنگ لعاب تغییر می‌کند. به عنوان مثال استفاده از کربنات مس در یک فضای اکسیداسیون سبب ایجاد رنگ فیروزه‌ای می‌گردد. با این حال؛ اگر اکسیژن موجود در هوا هم کم باشد، لعاب رنگ قرمز روشن خواهد داشت.