یکی از مهم‌ترین معضلات کشور در حوزه ساختمان، نداشتن تعریفی جامع و صریح از مهندس ناظر ساختمان یا مهندس مقیمِ کارگاه است. حتی افراد شاغل در این حوزه نیز به معنای واقعی این سمت را به خوبی نمی‌شناسند و با سطحی‌نگری، تنها وظیفه اصلی این مهندسین را تطبیق نقشه با نحوه اجرای بنا می‌دانند.
اما همه در اشتباه هستند! وظایف ناظر نه تنها چیزی فراتر از نظارت بر نحوه اجرای صحیح بنا است، بلکه او بیش از هر فرد دیگری مسئول به نتیجه رسیدن پروژه با بهره‌وری بالا برای سال‌های متمادی است.
ناظر ساختمان به عنوان سرپرست ساخت و ساز یا مهندس مقیم کارگاه تعیین می‌شود تا اطمینان حاصل شود که کار به درستی انجام شده و پروژه بر طبق برنامه‌ریزی در حال پیشروی است.
او کسی است که دارای صلاحیت نظارت بوده و می‌تواند بر پروژه‌های عمرانی نظارت داشته باشد. او بر حسب تعهدات تعریف شده‌اش در مقررات ملی ساختمان، موظف به اجرا و پایبند بودن به آنها است.
حداقل مدرک لیسانس مهندسی عمران یا یک رشته مرتبط برای کار به عنوان مهندس ناظر ضروری است. تجربه بیشتر در کارهای عمومی یا مهندسی عمران برای اکثر سمت‌های نظارتی لازم و ضروری است.
وظایف مهندس ناظر ساختمان
ناظرین متهد و موظف به اجرای هر یک از وظایف محوله به شرح زیر هستند:
برنامه‌ریزی و سازماندهی مراحل کار
راهنمایی و بررسی کار بخش دائمی یا واحد موقت در کارگاه
کنترل و بررسی نقشه‌های معماری و سازه
رعایت اصول ایمنی در کارگاه
هماهنگی بین سازمانی برای اخذ مجوزهای لازم
تذکر کتبی به سازنده و صاحبکار در صورت عدم اجرای صحیح نقشه‌های سازه
بررسی مهندسی زمین و خاکبرداری
کنترل مسائل مربوط به فونداسیون، آرماتوربندی و قالب‌بندی
نظارت بر اجرای سقف، سفت‌کاری و نازک کاری
نظارت بر طرح اختلاط و بتن‌ریزی همه بخش‌های سازه
کنترل مصالح ساختمانی از نظر کیفیت
نظارت بر لوله کشی و تأسیسات ساختمان
ارزیابی روش‌های ساخت و ساز
دستور انجام آزمایش از کیفیت بتن و مصالح ساختمانی
تعیین مقرون به صرفه بودن طرح‌های اجرایی
بررسی برنامه‌های تفصیلی مهندسی
خدمات مشاوره و نظارت در ساخت
مهندس ناظر ساختمان باید با مشخصات ساخت و ساز اعم از متریال‌ها و زیرساخت‌های منطقه مورد نظر آشنا باشد. به این دلیل که پروژه‌های عمرانی چه در مقیاس‌های کوچک و چه بزرگ، اگر به درستی تحت نظارت اصولی قرار نگیرد، هم برای عموم مردم و هم برای محیط زیست خطر‌آفرین خواهد بود. این مورد اغلب نیاز به دانش و تجربه بالای مهندس ناظر دارد.
مهندس مقیم کارگاه همچنین باید بتواند طرح پروژه را تجزیه و تحلیل کرده و از قبل با برنامه‌ریزی‌های خود بتواند امنیت کارگران و ساکنینی که برای چندین دهه در آن ساختمان زندگی خواهند کرد را برآورده کند.
از آنجا که یک پروژه عمرانی باید طبق برنامه زمان‌بندی شده اجرا شود، سرپرست یا همان ناظر ساختمان باید برنامه شغلی مناسبی را تنظیم کند، که شامل تعیین اهداف شروع و اتمام کار برای همه افراد دخیل در پروژه است. در واقع، یکی دیگر از وظایف ناظر شامل هدایت صحیح عوامل درگیر در پروژه از سرپرست کارگاه گرفته تا کارگران است.
ناظرین ساختمان همچنین قراردادهای مربوطه را آماده می‌کنند و در مورد تجدید نظر در مذاکرات، تفسیر اسناد و گزارش‌های مرحله‌ای از مراحل ساخت به مراجع ذیربط و ارائه آن به کارفرمایان پروژه، مهندسان سازه و نیروهای اجرایی، اقدامات لازم را انجام می‌دهند.
تعهدات مهندس ناظر
پس از شروع ساخت و ساز در پروژه، سرپرست باید روزانه به محل کار مراجعه کرده و از حسن انجام مراحل پروژه آگاه شده و راه‌حل‌ها و مشکلات را به کارفرما گوش زد کند. این مورد به هر دو طرف کمک می‌کند تا درمورد هرگونه تغییر در برنامه‌ها و یا پیشرفت سریع پروژه به روز بوده و به برنامه خود پایبند باشند.
نظارت بر پیشرفت کار روزانه به سرپرست کمک می‌کند تا مشکلات را سریع مشاهده کند و با پیمانکار تماس گرفته و سریعاً موضوع را به او اطلاع رسانی کند. با این حال، تعهدات مهندس ناظر ساختمان به شرح زیر می‌باشد:
نظارت بر حسن انجام کار براساس ضوابط فنی و اجرایی و مقررات ملی ساختمان
نظارت بر کلیه کارهای ساختمانی با توجه به پروانه صادره از شهرداری و ارائه گزارش‌های پیشرفت كار به شهرداری
قصد مسافرت بیش از یک ماه و معرفی مهندس ناظر دیگری به جای خود به شهرداری
برگه تاییدیه كار ساختمانی به شهرداری عد از اتمام کار
گزارش مرحله‌ای ناظر جهت عدم خلافی
گزارش تخلفات مالک یا کارفرما