نگاه کلی
معمولا مواد رنگی را به دو دسته پیگمنت ها ( رنگدانهها ) و رنگها طبقهبندی میکنند. رنگدانه بارنگ متفاوت میباشد. تفاوت آنها در این است که رنگ بایستی توسط ماده مورد رنگرزی جذب شود در حالیکه رنگدانه فقط سطح جسم را رنگی میکند. رنگدانهها در آب نامحلول هستند. اما میتوان آنها را مانند رنگدانههای مورد مصرف در نقاشی ، توسط حلال مناسبی به صورت سوسپانسیون در آورد.
اگر ساختمان شیمیایی رنگدانه را بتوان اندکی تغییر داد بطوری که در آب انحلال پذیر گردد، در اینصورت ممکن است بتوان آن را به عنوان رنگ در رنگرزی مصرف کرد.تاریخچه
پیدایش پیگمنتهای جدید در طول زمان به کندی صورت گرفت. بعد از سنتز اولین رنگ مصنوعی توسط “ویلیام پرکین” در سال 1856 متعاقباً در اوایل قرن بیستم ، پیگمنتهای مصنوعی آلی تهیه و به بازار عرضه شدند. این پیگمنت ها دارای اهمیت خاصی بودند، زیرا علاوه بر موارد استعمال پیگمنت های معدنی ( لاکها ، رنگهای روغنی ، صنعت چاپ و … ) در رنگرزی الیاف و منسوجات هم بکار میرفتند. یکی از مهمترین اکتشافات در مورد پیگمنت های آلی ، کشف پیگمنت های فتالوسیانین در سال 1935 توسط شیمیدانهای شرکت رنگرزان اسکاتلند بود.
رنگدانهها (پیگمنت ها)
رنگدانهها یا پیگمنت ها ، مواد جامد تزئینی هستند که در شکل و اندازههای مختلف در حلالهای مربوط به حالت معلق تهیه و بکار میروند و مشتمل بر مواد سیاه – سفید و رنگی بوده ، موارد استفاده زیادی در رویه زدن ، رنگرزی انبوه و دیسپرسیون در هوا دارند.
انواع رنگدانهها
معمولاً رنگدانهها را براساس انواع شیمیایی به پیگمنت معدنی یا پیگمنت آلی طبقهبندی میکنند، اما این پیگمنت های آلی یا پیگمنت های معدنی میتوانند طبیعی یا سنتزی باشند.
رنگدانههای طبیعی و مصنوعی
پیگمنتهای معدنی طبیعی از پوسته زمین استخراج میشوند، خرد شده ، شسته شده ، از لحاظ اندازه درجهبندی میشوند. غالباً برای این رنگدانههای طبیعی ، معادل مصنوعی هم وجود دارد، یعنی رنگدانه از اجزاء دیگری در اثر یک فرآیند شیمیایی ساخته میشود. ظاهراً از نظر شیمیایی با نمونه طبیعی یکسان است، ولی اغلب خواص متفاوتی دارد و معمولاً به خاطر شکل بلوری مطلوبتر ، خلوص بیشتر و دانهبندی مطلوبتر ، مرغوبتر از نوع طبیعی می باشد.
پیگمنت های معدنی طبیعی که هنوز اهمیت دارند، از خانواده اکسید آهن میباشند که عبارتند از: گل اخرا ، گل ماشی (خاک سرخ) ، اخرای زرد ، اکسیدهای آهن قرمز زرد و سیاه.کاربرد عمده پیگمنت ها
موارد استعمال عمده پیگمنت ها در لاکها ، رنگهای روغنی ، ورنیها ، رنگهای سلولزی ، رنگهای پلاستیکی ، مرکبهای چاپ و رنگرزی کاغذ وتاسیسات آهنی میباشد. صنایع پوششی عمدهترین موارد استعمال پیگمنت ها میباشد. امروزه پوشش سطح وسایل فلزی و چوبی بناها ، وسایل نقلیه و … اهمیت فراوانی دارد زیرا این وسایل توسط رنگ از عوامل مختلف مثل هوا ،رطوبت و ترکیبات شیمیایی محافظت میشوند. در رنگ زدن اشیا به زیباتر شدن آنها کمک میکند.
ویژگیهای عمومی پیگمنت ها
پیگمنت ها ذرات جامدی هستند که افزودن آنها به رنگ نه تنها موجب پوشش دار شدن و رنگی شدن آن می شود، بلکه ویژگیهای معینی نیز به رنگ می دهند. از این ویژگیها می توان به محافظت سطح مانند مقاومت در برابر هوازدگی و خوردگی و خواص محوری مانند تقویت لایه، ایجاد سختی مناسب، باز دارندگی اشتعال و سایر خواص اشاره کرد. برای انتخاب درست پیگمنت مناسب باید خواص و ویژگیهای آن را شناخت.