پرچم دوزی و هرآنچه در مورد آن باید بدانید

پرچم دوزی سرشار از اعتقادات مذهبی و عشق به اهل‌بیت علیهم‌السلام است. هنری منحصربه‌فرد که از ذوق و قریحه ایرانیان و اعتقادات پاک آن‌ها سرچشمه گرفته است. تلفیقی از خلاقیت، هنر و عشق به ائمه اطهار علیهم‌السلام که جذابیت‌های بسیاری دارد و بر اساس رنگ زمینه پرچم، در ایام جشن و ولادت و یا سوگواری این بزرگواران استفاده می‌شود. هنر پرچم دوزی با کاربرد پارچه‌های مرغوب، نخ گلدوزی و چرخ‌های گلدوزی انجام می‌شود. البته انجام این هنر به‌صورت دست‌دوز نیز اماکن پذیر است.

پرچم دوزی از سال 1370 در شهر مشهد رونق گرفته است و تا قبل از این تاریخ، طرح‌های روی پرچم‌های مذهبی حالتی ساده و ابتدایی داشتند. اما بعد از دهه 70 طرح‌ها با تغییرات محسوس روبرو شده و هنرمندان اهتمام بیشتری به این هنر نشان دادند. درباره پیشینه این هنر باید گفت که حدود 150 سال پیش فردی به نام ایروانی در سفر به مکه و چین، چرخ گلدوزی را دید. این فرد به چرخ گلدوزی و کار با آن علاقه‌مند شد و چرخ را از چین خریده و به تبریز می‌آورد و هنر گلدوزی و قلاب‌دوزی را آغاز می‌کند. بعد از سفری که آقای ایروانی به مشهد مقدس داشت، این هنر را به مشهد می‌برد و از همان‌جا هنر گلدوزی روی پرچم با استقبال هنرمندان مشهدی همراه می‌شود؛ به‌طوری که امروز می‌توان مشهد را مهد هنر پرچم دوزی ایران دانست. بنا بر روایت‌های تاریخی نیز، هنر پرچم دوزی برای اولین بار در شهر مقدس مشهد و توسط هیئت‌های مذهبی انجام شده است. همچنین بعد از مدتی به سایر شهرها و استان‌های ایران انتقال یافته و با استقبال مردم معتقد و علاقه‌مند به خاندان پاک اهل‌بیت مواجه شده است.

پرچم دوزی زیرمجموعه هنر گسترده و وسیع گلدوزی محسوب می‌شود. اما در عین حل به دلیل استفاده از طرح‌های خاص، منحصربه‌فرد و متمایز از سایر رشته‌های گلدوزی است. همچنین گلدوزی مذهبی در دو نوع جانماز دوزی و پرچم دوزی قابل تقسیم است.

هنر پرچم دوزی، هنر دوختن اسامی، روایات و عبارات قرانی روی پارچه‌های عزاداری است. البته با دوخت این اسامی در رنگ‌های شاد و روشن روی پارچه‌های با رنگ سبز و روشن، می‌توان از پرچم دوخته شده در اعیاد مذهبی مانند نیمه شعبان استفاده کرد.

هنر پرچم دوزی، هنر دوختن اسامی، روایات و عبارات قرانی روی پارچه‌های عزاداری است. این هنر جذاب، تلفیقی از سه هنر خوشنویسی، گلدوزی و نقاشی است. این موضوع به‌خوبی نشان‌دهنده حساسیت و سخت بودن هنر پرچم دوزی است. دوخطه نویسی روی پرچم‌های مخمل با استفاده از لاک غلط‌گیر انجام می‌شود. همچنین برای پارچه‌های ساتن از خودکار برای نوشتن خطوط استفاده می‌شود. خوشنویسی روی پرچم با کاربرد 12 نوع خط مانند خط نستعلیق، نسخ، خطوط عربی و خط کوفی صورت می‌گیرد. همچنین علاوه بر خطاطی، هنر تذهیب نیز در قالب طرح‌های شمسه، لچک ترنج و… روی پارچه انجام می‌شود. جالب است بدانید که در حال حاضر هنرمندان معدود و انگشت شماری در هنر مذهبی پرچم دوزی فعال هستند. همچنین همه آن‌ها به 12 خط مطرح برای ترسیم روی پرچم‌ها مسلط نیستند و نمی‌توانند دوخطه نویسی را به‌طور کامل و تمیز و اصولی انجام دهند. اما هنرمندانی که سال‌های طولانی در این زمینه فعال بودند، به‌عنوان استادکاران هنر پرچم دوزی ایران شناخته می‌شوند و وجودشان ارزشمند و گران‌قیمت است.

پارچه ساتن

پارچه مخمل

پارچه جیر

1. مقاوم در برابر عوامل محیطی

یکی از مهم ترین فاکتور هایی که در انتخاب یک پارچه خوب باید در نظر داشت، مقاومت کافی آن در برابر عوامل محیطی همچون تابش نور خورشید، باد و باران و … می باشد. محکم و با کیفیت بودن پارچه پرچم از نخستین و اصلی ترین ویژگی های پرچم محسوب می شود. با کیفیت بودن، عمر مفید هر نوع پرچمی را طولانی تر خواهد کرد. پارچه مصرفی در تهیه این پرچم ها باید بسیار مرغوب تر باشد؛ زیرا بیشتر در معرض نور خورشید، باد، باران و برف قرار دارند. شرایط جوی نباید باعث تغییر رنگ و پارگی پرچم های اهتزاز شود.

پارچه پرچم نباید در کمترین زمان ساییده، نخ کش و سوراخ شود. به عنوان مثال، پارچه ای که در تهیه پرچم های اهتزاز مورد استفاده قرار می گیرند با توجه به شرایط نصب در محیط های باز و بسته، باید جنسی کاملا مرغوب و مقاوم داشته باشند.  پرچم هایی که در طولانی مدت استفاده تبلیغاتی دارند، باید همیشه مرغوب و تمیز به نظر برسند.

2. قابل شستشو

برخی از پرچم ها در یک دوره های مشخصی استفاده می شوند. این دوره ها می توانند روزانه، ماهیانه یا سالیانه باشند. پرچم های روزانه، پس از گذشت مدتی تعویض می شوند. پرچم هایی که هر از گاهی از آن ها استفاده می شود، بهتر است قابل شستشو باشند. در این صورت در دوره های بعدی، نصب تمیزتری خواهند داشت.

3. حالت ایستادگی بالا

یکی دیگر از مهم ترین ویژگی های یک پارچه خوب، حالت ایستادگی بالا آن است. حالت ایستادگی پرچم از مهم ترین ویژگی یک پرچم است. پرچم رومیزی و تشریفات و پرچم ساحلی با یک استایل خاص و زیبا نمایان می شوند. پرچم هایی همچون رومیزی و تشریفات، نیاز به نمای خاص و استایل جذابی دارند تا بتوانند شکوهمندی خود را نشان دهند.

از این رو، جنس پارچه پرچم باید متناسب با این دسته از پرچم ها انتخاب شود. در چاپ پرچم های تشریفاتی، از نگهدارنده های طلقی نیز برای خوش حالتی پرچم استفاده می شود. یک پارچه عالی باید به قدری مرغوبیت و کیفیت بالایی داشته باشد که از دور هم نما و جلوه با شکوه خود را حفظ نماید.

4. جذابیت ظاهری

ما در برخورد اول زمانی که با هر شیء روبرو می گردیم، به جذابیت ظاهری آن توجه می کنیم. پارچه پرچم علاوه بر ویژگی های فیزیکی مناسب، باید از زیبایی بصری خوبی نیز برخوردار باشد. پارچه های مورد استفاده در پرچم ها در وهله اول باید دید بصری عالی داشته و جذابیت فوق العاده ای داشته باشند که مخاطبین را جذب برند و لوگو خود نمایند.

زیبایی باعث چشم گیر شدن پرچم و بیشتر دیده شدن آن خواهد شد. در نظر گرفتن جذابیت ظاهری در پرچم های تبلیغاتی بسیار مهم است. بهترین نوع پارچه پرچم را می توان در جذابیت و زیبایی ظاهری آن جست و جو کرد.