جرثقیل در واقع یک نوع ماشین یا تجهیز، دکل یا سازه مرتفعی است که توسط طناب و قرقره هایی برای بالا کشیدن یا پایین آوردن اشیا و لوازم از آن استفاده می گردد. این دستگاه با استفاده یک یا چند ماشین ساده برای ایجاد مزیت مکانیکی و در نتیجه حرکت بارهای فراتر از توانایی طبیعی نیروی انسانی است. جرثقیل معمولا در صنعت حمل و نقل برای بارگیری و تخلیه یا برای حرکت اجسام بکار می رود.
کاربرد آنها عمدتا در صنایع ساختمانی یا سازه های عظیم دیگر و کارخانه های صنعتی است. جرثقیل هایی که در صنایع ساختمانی از آنها استفاده می شود اکثر مواقع به طور موقت نصب می گردد. البته می توان آن ها را روی زمین یا بر روی وسایل نقلیه مخصوصی نیز نصب کرد.
جرثقیل ها معمولا به دو روش کنترل میگردد. در روش اول یک اپراتور درون کابینی که همراه جرثقیل حرکت می کند نشسته و توسط دکمه هایی که با یک کابل به ایستگاه کنترل متصل هستند، جرثقیل را کنترل می کند. در روش دیگر از روش کنترل از راه دور (بی سیم ) استفاده می شود. در هر صورت اپراتور مذکور مسئول ایمنی جرثقیل و جان افرادی است که در ارتباط با جرثقیل کار می کنند.
اولین نسل از جرثقیل ها در یونان باستان ابداع و اختراع شدند و بوسیله انسان ها و یا حیوانات باری همچون الاغ از آنها استفاده می شد. این جرثقیل ها معمولا در اکثر مواقع برای ساخت سازه های بلند مورد استفاده قرار می گرفتند. بعدها جرثقیل های بزرگتری ساخته شدند که با چرخ دنده کار می کردند و امکان بلند کردن اجسام سنگین تر را مهیا می ساختند.
انواع جرثقیل
امروزه جرثقیل به شکل ها و اندازه های مختلفی تولید گردیده و کاربردهای بسیار متنوعی نیز دارند. که میتوان به جرثقیل خودرویی، جرثقیل برجی و جرثقیل برقی اشاره کرد که نقطه مشترک همه آنها استفاده از انرژی برقی و مکانیکی و استفاده از قلاب و کابل حمل می باشد.
جرثقیلهای برقی انواع مختلفی دارند. برخی از این نوع جرثقیل ها عبارتند از جرثقیل سقفی تک پل و جرثقیل سقفی دو پل، جرثقیل دروازه ای، جرثقیل ستونی، جرثقیل دیواری و غیره. همه آنها شامل سازه فلزی و تجهیزات بالابری و پیشروی در سطح میباشند.
جرثقیل سقفی
در اکثر مواقع در هر محیط صنعتی، ساختمانی، کارگاهی و همچنین صنایع مختلف وقتی وزن تجهیزات به بیشتر از هزار کیلوگرم برسد بلافاصله نیاز به جرثقیل احساس می گردد که جرثقیل سقفی برای این کار بهترین گذینه میباشد. جرثقیل سقفی همانطور که از اسمش پیداست در سقف سالن نصب می گردد و در طول و عرض و ارتفاع سالن بارها و اجسام سنگین موجود را جابجا میکنند. به عبارتی جرثقیل سقفی یکی از پرکاربردترین تجهیزات جابجایی و لیفتینگ مواد و اجسام می باشد. جرثقیل سقفی دارای انواع مختلفی می باشند و بر اساس نیاز مصرف کننده یکی از انواع جرثقیل سقفی بسیار کاربردی و مناسب می باشد.
جرثقیل سقفی را میتوان به دو دسته اصلی جرثقیل سقفی دو پل و جرثقیل سقفی تک پل تقسیم نمود. در ادامه هر یک از این دسته بندیها بر اساس شرایط اختصاصی سالن محل نصب به دو زیر دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
جرثقیل سقفی دو پل رونشین و جرثقیل سقفی دو پل آویز و جرثقیل سقفی تک پل رونشین و جرثقیل سقفی تک پل آویز
جرثقیل دروازه ای
بیشترین زمینه استفاده از جرثقیل دروازه ای در فضای آزاد محیط می باشد. از آنجا که در فضای آزاد امکان اجرای تیر حمال و سازه موجود نمی باشد لذا می توان با اجرای ریل های جرثقیل بر روی زمین که البته نیاز به فونداسیون مناسب و مهندسی طبق مقررات دارد، شرایط عملکرد جرثقیل دروازه ای را فراهم آورد. لازم به ذکر است که در برخی موارد از جرثقیل دروازه ای در فضای داخل سالن نیز استفاده می شود. اگر سالن قابلیت تحمل بار جرثقیل سقفی را نداشته باشد و یا اینکه در سوله های طولانی تیرحمال موجود نباشد و چنانچه محدودیت فضا جهت نصب جرثقیل دروازه ای وجود نداشته باشد، استفاده از جرثقیل دروازه ای در داخل سالن نیز بسیار مقرون به صرفه خواهد بود.
جرثقیل بازویی
جرثقیل بازویی با عناوین های مختلفی در صنعت جرثقیل سقفی شناخته شده اند. عبارتهایی نظیر جرثقیل بازویی، جرثقیل ستونی، جرثقیل ستونی بازویی، جرثقیل گردان، جرثقیل دیواری، جرثقیل پرچمی و … واژگانی از این قبیل می باشند که در توصیف این نوع جرثقیل به کار برده می شوند.
در بیشتر انواع جرثقیل های بازویی روش جابه جایی تجهیزات به این صورت است که حرکت طولی در سالن یا فضای آزاد به حرکت دورانی تبدیل خواهد شد. به عبارت دیگر جرثقیل بازویی در مساحت یک دایره کامل و یا در بخشی از مساحت یک دایره و همچنین در راستای قائم بار و اجسام را جابه جا می کنند. ویژگیهای اختصاصی انواع جرثقیل بازویی این نوع جرثقیل را تبدیل به بهترین انتخاب در اکثر مواقع می کند. جرثقیل بازویی را می توان هم به صورت دستی و هم به صورت برقی اجرا نمود.
تاور کرین ها (جرثقیلهای برجی):
این مدل جرثقیل ها با توسعه تکنولوژی و ساخت سازه های بلند مرتبه در شهر های پر جمعیت بسیار رونق گرفته اند و در زمان کنونی و در سرتاسر دنیا وبه خصوص در ساختمان های بلند و آسمان خراشها و برج ها برای تسریع در اجرای عملیات ساختمانی و پایین آوردن هزینه جابجایی به کار گرفته می شوند. به دلیل شعاع عمل وسیع و ارتفاع خیلی زیاد این نوع جرثقیل ها بر روی بنای در حال ساخت ساختمان ها تکیه داده می شوند و با پیشرفت ارتفاع ساختمان آن ها هم بالا می روند.که این جرثقیل ها انواع مختلفی نظیر :جرثقیل های برجی ثابت مستقل، جرثقیل های برجی تلسکوپی ،جرثقیل های برجی حائل دار ثابت ،جرثقیل های برجی سیار ،جرثقیل های بالارونده ،تاورکرین ها هستند .
اعضای تشکیل دهنده Tower crane به شرح زیر می باشد:
۱- بازوی حمال: وظیفه لیفت کردن و حمل کردن اجسام را برعهده دارد.
۲- بازوی متعادل کننده: وظیفه تعادل جرثقیل در حالت مختلف و گوناگون را بر عهده دارد.
۳-کابلهای مهار و تقویت: وظیفه اتصال بین بازوی تعادل و بازوی حمال را بر عهده دارد.
البته در بعضی یا تعدادی از این جرثقیل ها بازوی متعادل کننده وجود ندارد اما وزنه تعادل در قسمت پایین جرثقیل با استفاده از کابل های محکم به بازوی حمال وصل است.
۴- ارابه حرکت افقی در زیر بازوی حمال(Trolley)