صنایع دستی ایران که شهرت جهانی دارد!
کشور پهناور ما، ایران، سرزمینی است که علاوه‌بر جاذبه‌های تاریخی زیبایی که دارد، ملیت و قومیت‌های مختلفی را در هر شهر جای داده است. هر شهر، هر روستا و هر نقطه‌ی آن ریشه‌ای در فرهنگ، هنر و آداب‌ورسوم گذشته دارد. به همین دلیل تنوع صنایع دستی در کشور ما بسیار بالاست و دریچه‌ای به‌سوی فرهنگ مردمان این مرزوبوم است.صنایع دستی، بخش مهمی از فرهنگ یک کشور می‌باشد و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
با آشنا شدن با صنایع دستی هر شهر یا کشور، می‌توان با نحوه زندگی مردم در گذشته بیشتر آشنا شد. امروزه، صنایع دستی برای اغلب مردم اهمیت و جذابیت ویژه‌ای دارد. حتی بیشتر مردم هنگام سفر، برای خرید سوغات، صنایع دستی آن شهر را انتخاب می‌کنند. ازاین‌رو دهم ژوئن، روز جهانی صنایع دستی نام‌گرفته است. جالب است بدانید که ایران از جمله کشورهایی است که بیشترین صنایع دستی را دارد. برخی از صنایع دستی ایران که امروز بیشتر با آن‌ها آشنا می‌شوید، عبارت‌اند از:
حصیربافی
ترمه
ظروف مسی
میناکاری
فرش دستباف
رودوزی‌های سنتی
صنایع دستی سفالگری
صنایع دستی آبگینه
صنایع دستی چوبی
صنایع دستی نگارگری
نمدمالی
صنایع دستی چرم
حصیربافی
اولین صنایع دستی ایران که امروز به آن می‌پردازیم، حصیربافی است. امروزه حصیربافی در ایران بیشتر به‌عنوان تزئین خانه استفاده می‌شود. این هنر که یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی در دنیا است، از به هم بافتن رشته‌ها الیاف گیاهی، حصیر ایجاد می‌شود. اگر رد قدمت و آثار محدودی که در آفریقا و بین‌النهرین کشف شده را دنبال کنیم، متوجه می‌شویم که در گذشته این مردمان با بافتن گیاهان باتلاقی به یکدیگر، حصیر درست می‌کردند. در حال حاضر ۱۶ کشور حصیربافی را به‌عنوان این صنعت در کارنامه تاریخی خود دارند که از معروف‌ترین کشورها می‌توان به ژاپن، کره و مکزیک اشاره کرد.
حصیربافی صنعتی است که هنوز هم در کشور ما یکی از پرطرف‌دارترین صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود. این حصیرها در اشکال و اندازه‌های مختلف درست می‌شوند. مواد اولیه حصیربافی، در شهرها و کشورهای مختلف متفاوت است. انتخاب چوب مناسب برای ساخت حصیر، متناسب با آب‌وهوای اقلیم‌های مختلف انجام می‌شود. نحوه بافت حصیر هم بسته به اقلیم، متفاوت می‌باشد. اما تمام حصیرها، از تاروپود ساخته شده‌اند.
حصیربافی در کدام نقاط ایران ساخته می‌شود؟
حصیربافی همچنان در کشور ما طرفداران بسیاری دارد و یکی از گسترده‌ترین صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود. حصیربافی با انواع مختلفی در تمام شهرهای ایران مشاهده می‌شود اما استان‌های سیستان و بلوچستان، کردستان، خوزستان، بوشهر، خراسان، هرمزگان، کرمان، یزد، فارس، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و تهران، از جمله استان‌های پیشتاز در این صنعت هستند.
اگر به شمال کشور سفر کرده باشید، حتما با صنایع دستی حصیربافی گیلان و یا انواع مختلف حصیربافی مازندران آشنا شده‌اید. در مناطق شمالی کشور، حصیربافی بیشتر با دستگاه انجام و به‌عنوان زیرانداز استفاده می‌شود.
در مناطق بیابانی مانند بیابانک یا نایین، بیشتر از درخت نخل استفاده می‌شود ولی در شهرهای دیگر مانند نجف‌آباد، ترکه‌های نرم درختان یک یا دو ساله مورد استفاده قرار می‌گیرد. سبدهایی که در این منطقه ساخته می‌شود، «لوده» نام دارد. در منطقه قصرشیرین، از شاخه‌ها جوان درخت خرما استفاده می‌شود و به آن «فَسیل» می‌گویند.
با توجه به شرایط اقلیمی خاص منطقه سیستان و بلوچستان و ارزان بودن مواد اولیه حصیربافی، صنعت حصیربافی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حصیربافی را در سیستان، با نام اصیل بافی می‌شناسند. اصیل، نام یک ساقه نی است. یکی دیگر از چوب‌ها مورداستفاده در این منطقه «تگرد» نام دارد.
پارچه ترمه
دومین صنایع دستی ایران که بسیار ارزشمند بوده و چشمان شما را به خود خیره می‌کند، پارچه ترمه است. ترمه یکی از پارچه‌های نفیس ایرانی است که همه‌ی ما آن را با نقش بته جقه می‌شناسیم. الیاف این پارچه بسیار لطیف است و از مواد اولیه مختلفی مانند کرک و پشم یا ابریشم تشکیل می‌شود و در طیف رنگ‌ها، طرح و نقش‌های متنوعی تولید می‌شود. پشت پارچه ترمه، پود به‌صورت آزاد است و تراکم زیادی دارد؛ اما روی پارچه کاملا صاف و یکدست به نظر می‌رسد.
پارچه ترمه در کدام شهرهای ایران تولید می‌شود؟
ترمه در شهرهای مختلفی تولید می‌شود اما خاستگاه آن در شهر یزد است و مرغوبترین آن‌ها در این شهر بافته می‌شوند. ازآنجایی‌که یزد در گذشته در مسیر جاده ابریشم بوده، پارچه و منسوجات مهم‌ترین کالاهایی بودند که در این منطقه خریدوفروش می‌شدند. برخی منابع هم کرمان را سرآغاز صنعت ترمه‌بافی می‌دانند. بااین‌حال صنعت ترمه‌بافی در حال منسوخ شدن است و تنها در شهرهای یزد، کاشان، کرمان و تهران به‌صورت محدود فعالیت دارند.
انواع ترمه
این پارچه‌های لطیف با نقش و نگارهای خاص و متنوع خود که یکی از صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود، انواع مختلفی دارد که در اینجا به چند مورد از انواع ترمه اشاره می‌کنیم.
شال چارقدی
شال راه‌راه
شال کشمیری
شال اتابکی
شال بندی
شال محرمات
شال زمردی
شال کرمان
شال امیری
شال یزدی
شال کمربندی
ظروف مسی
اولین فلزی که انسان‌ها توانستند کشف کنند فلز مس بود. تاریخ نشان می‌دهد انسان‌ها استفاده‌های بسیار زیادی از مس می‌کردند. آن‌ها فلز مس را ذوب می‌کردند، سپس آن را شکل می‌دادند و ابزارهای مختلفی مثل چاقو و… می‌ساختند که البته پس از گسترش استفاده از مس علاوه‌بر ابزارهای اصلی مثل چاقو، وسایل زینتی‌ای مثل آویز نیز ساخته شده است.
ظروف مسی یکی از قدیمی‌ترین وسایل برای پخت‌وپز و پذیرایی به‌حساب می‌آیند که عمر بالایی دارند، در مقابل حرارت مقاوم هستند و رنگ بسیار زیبایی هم دارند. ظروف مسی از رایج‌ترین صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود.
بهترین ظروف مسی در کدام شهرهای ایران پیدا می‌شود؟
قدمت استفاده از مس به ۹ هزار و ۵۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد و در کشور ما، مس و مسگری پیشینه دیرینه‌ای در استان زنجان دارد. استفاده از ظروف مسی تقریبا پس از دو دهه استفاده از ظروف و مواد پلاستیکی، جان دوباره‌ای گرفته است و این ظرف‌ها با تزئینات مختلفی وارد بازار شده‌اند. استان زنجان جز فعال‌ترین استان‌ها در تولید محصولات و ظروف مسی است. بعد از آن تهران و اصفهان بیشترین آمار ظروف مسی به‌عنوان صنایع دستی ایران را دارند.
صنایع دستی آبگینه
آبگینه یکی دیگر از صنایع دستی ایران است و به هنر آراستن شیشه‌های به‌کاررفته در لوازم مختلف می‌گویند. این هنر، بر پایه شیشه‌های شکسته و خرده‌شیشه‌ها توسعه یافته است و در شهرهایی چون تهران، اصفهان، میمند، قمصر و… مورد توجه هنرمندان و صنعتگران قرار دارد.از زیر مجموعه‌های هنر آبگینه می‌توان به شیشه‌گری قالبی، شیشه‌گری فوتی، شیشه‌گری سه پوسته، شیشه‌گری دو پوسته، تراش روی شیشه، آب‌گز کاری و مات کاری اشاره کرد. همچنین صنایع دستی زیبایی نیز از تلفیق این هنر با هنر میناکاری و صنایع دستی فلزی توسط صنعتگران ایرانی ساخته شده‌اند.
در بخشی از موزه صنایع دستی سفال و آبگینه هم این هنر زیبا و چشم‌نواز را به نمایش گذاشته‌اند. بعضی صنایع دستی ارائه شده در موزه آبگینه متعلق به بیش از چهارهزار سال پیش بوده که دیدن آن‌ها خالی از لطف نیست.
نمدمالی
نمد و هنر نمدمالی نوعی بافت سنتی است که با پشم تولید می‌شود. نمد در واقع نوعی زیرانداز است. نکته جالب این است که نمد را مانند فرش نمی‌بافند، نحوه‌ی تولید آن با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب درهم رفتن الیاف پشمی می‌شود و نمد شکل می‌گیرد. جنس نمد از پشم گوسفند است و این خاصیت پشم است که می‌توانند از آن نمد درست کنند. تولید یک قطعه نمد معمولاً یک‌روزه انجام می‌شود و نمدمالان اغلب به‌صورت دونفری کار می‌کنند. از انواع صنایع دستی ایران و محصولات نمدی می‌توان به زیرانداز، کلاه نمدی، پالتو نمدی (کپنک) اشاره کرد.نمد در بیشتر شهرهای ایران تولید می‌شود. مراکز عمده تولید آن در استهبان فارس، شهرهای مختلف گیلان و مازندران، سمنان، دامغان، قوچان، چهارمحال‌وبختیاری و کرمانشاه می‌باشد. شاید بتوان گفت بهترین و باکیفیت‌ترین نمدهای ایران در چهارمحال‌وبختیاری تولید می‌شوند. به دلیل کیفیت، تنوع، نوآوری و خلاقیت تولید نمد در این استان، شهر شهرکرد در تیرماه ۱۳۹۴ به‌عنوان شهر ملی نمد انتخاب شد.