گیوه چیست؟ تاریخچه گیوه – ویژگی های گیوه سنتی اصل – انواع گیوه سنتی
انسان از نخستين روزهايي كه بر روي زمين راه رفتن را شروع كرد، احساس كرد بدون داشتن پوششي خاص براي پاهايش نمي تواند مدتي طولاني به حركت خود ادامه دهد.
برهمين اساس پس ازآن تلاش كرد با طرق مختلف پوششي براي پاهاي خود ايجاد كند تا بدين روش راه رفتن برايش سهل تر گردد.
بر اساس شواهد موجود اين وضعيت تا زماني كه انسان با شكار آشنا شده است ادامه داشته و برگ و پوست درختان همان گونه كه تنها لباس او بوده اند.
تنها پاپوش وي هم محسوب مي شده اند. اما پس از آشنايي بشر نخستين با شكار حيوانات وضعيت فرق كرد و انسان اوليه براي پاپوش خود نيز همانند لباس خود از پوست حيوانات استفاده كرد.
بعدها انسان نخستين متوجه شد كه مي تواند با تغييراتي در استخوان حيوانات بزرگ جثه از آن به عنوان پاپوش وكفش استفاده كند و بدين گونه صنعت كفاشي متولد شد.
پس از اين زايش روند تكامل صنعت كفاشي همانند تكامل زندگي بشر با شتابي فراوان دنبال شد.
تا جايي كه اكنون كارخانه هاي بزرگ به صورت يك شكل و يك اندازه هزاران هزار كفش را در چند ساعت براي استفاده بشر آماده مي كنند.
درباره تكامل صنعت كوچك گيوه بافي اطلاعات كمي در دست است.
گيوه، اصولا پای پوشی است سبك، بادوام و مناسب برای راهپيمايی‌های طولانی در مسيرهای ناهموار.
با توجه به اين خصوصيات، اغلب افراد پيدايش آن را به روزگارانی خيلی قدیم‌تر از پيدايش ساير انواع پاپوش نسبت دادهاند. و همين امر باعث شده تا تولد گيوه با افسانه‌ها پيوند بخورد.
كما اينكه در اكثر منابع، توليد نخستين گيوه سنتی را به گيو، پهلوان داستانی ايران (كه به روايت فردوسی پسر گودرز و داماد رستم بوده است) نسبت دادهاند.
هر چند نمی‌دانيم گيوه‌های ابتدايی از چه جنسی ساخته می‌شده و چه شكلی داشته، اسنادی در دست داريم كه نشان می‌‌دهد قرن هشتم هجری قمری دوران اوج استفاده از گيوه بوده
گيوه سنتی انواع گوناگوني دارد
تقسيم بندي انواع گيوه بر اساس نوع بافت رويه، مواد استفاده در زيره وهمچنين نوع اتصال دو تكه كفش به هم مي باشد. ۱.گيوه سنتی ملكی: اين نوع گيوه دارای رويه‌ای نفيس و گران قيمت بوده و نوك(پنجه) درازی دارد. رويه‌اش بلندتر از گيوه های سنتی ديگر بوده و به قسمت پشت آن نيز يك قطعه چرم دوخته می‌شود. تخت اين نوع گيوه از پارچه هاي نخي و لباس هاي مندرس كرباسي تهيه مي شد كه امروزه بيشتر از شلوارهاي كهنه لي درساخت آن استفاده مي شود به اين ترتيب كه پود آن از اين پارچه ها و به شكل نوارهايي نازك تهيه مي شود و تار آن از پوست گاو مي باشد و همچنين پنجه و پاشنه تخت را نيز از پوست گاو تهيه كرده و بعد از اتصال تار و پود به هم، دور آن را حاشيه زده و اضافات آن را مي برند و تخت درست مي كنند كه به آن « تخت كهنه اي » يا« تخت ملكي » مي گويند. ۲. گيوه آجيده يا آجده: گیوه مارکت – تفاوت اين گيوه سنتی با ملكي در اين است رويه آن درشت باف بوده و كف آن هم تخت چرمی بخيه‌دار می‌باشد. ۳. گيوه سنتی تخت چرمی: اين نوع بسيار شبيه كفش‌های معمولی است و تخت آن چرمی مي باشد. از اين نوع گيوه بيشتر در شهرها مورد استفاده مي شود و بر همين اساس آن را گيوه شهری نيز ناميده می‌شود. ۴. گيوه لته‌ای: تفاوت اصليش با ساير انواع گيوه دراين است كه درتخت آن تنها از تكه هاي كهنه پارچه كه در اصطلاح به آن لته‌ای گويند ،استفاده مي شود. ۵. گيوه تخت لاستيكی: نوعی گيوه درشت باف و ارزان قيمت است كه دارای زيره‌یلاستيكی مي باشد. ۶. گيوه ابريشمی: نوعی گيوه تزئينی و تشريفاتی است كه تخت آن چرمی يا لاستيكی است اما بافت اين تخت بسيار ظريف مي باشد. ۷. گيوه كردي يا كلاش: اين نوع گيوه كه موضوع اصلي اين تحقيق مي باشد خاص مناطق كردنشين كشور بوده و محل اصلي توليد آن ناحيه اورامانات است. مهمترين ويژگي كه كلاش را از ساير انواع گيوه مشخص مي كند مواد به كار رفته در آن است. رويه اين نوع گيوه از نخ پنبه ای بافته شده و زيره آن از پارچه فشرده ساخته می شود و بر همين اساس کلاش کفشی سبک،نرم ،قابل انعطاف ومتناسب با محيط کوهستانی است. براي شناخت اين نوع گيوه لازم است تا ابتدا منطقه جفرافيايي توليد واستفاده آن را شناخت.
مواد اولیه و روش ساخت
بخشی از مواد مورد مصرف گیوه‌بافان در محل و بخشی دیگر از نقاط دیگر تهیه می‌شود. موادی که تهیه می‌شود شامل پوست گاو، پیه نری گاو و نخ تابیده است و موادی که از خارج محل تهیه می‌شود به دو قسمت تقسیم می‌شود. دسته اول برای گیوه‌های تخت زیره‌ای که شامل رنگ، پارچه نازک نخی، کتیرا و نخ تابیده (قرقره) است. دسته دوم برای گیوه‌های طرح جدید (تخت چرمی و پلاستیکی) شامل میخ پوست دباغی شده، پاشنه‌های لاستیکی، کف لاستیکی، چسب، پوست نری گاو، پارچه نخی و موی بز می‌شود.
كلاش بر خلاف ساير انواع گيوه كه براي توليدآنها بايد سه مرحله ساخت زيره ،توليد رويه و اتصال دو بخش با يكديگر را پشت سر گذاشت. تنها دو مرحله ساخت دارد زيرا كه‌مرحله اتصال دو بخش رويه و زيره كلاش همزمان با بافت رويه صورت گرفته و به عبارت ديگر رويه كلاش به زيره آن بافته مي شود.
بر اين اساس بايد گفت كلاش پا افزاري است كه از دو قسمت عمده تشكيل شده است.
۱. رويه كه توسط زنان روستايي با استفاده از نخ مخصوص كه در محل به آن بهن گويند و سوزن كه آن را ته‌وه‌نه مي نامند، بافته مي شود .
۲. كف كلاش كه به آن در محل ژيره‌ي‌كهوش گويند و از تكه‌هاي پارچه متقال كه په‌روگفته مي شود، ساخته شده و نمايانگر استعداد و خلاقيت ابداع كننده آن است.
زيره کلاش را كه در زبان محلي ژيره‌ي‌كهوش مي گويند از پارچه های کتانی که آن را نم زده و با وسيله‌ای آهنی که قالب مشت است و در زبان فارسي مشته يا چرم کوب و در زبان كردي چه‌رمه‌کو مي‌گويند به هم كوبيده و سفت كرده اند، ساخته مي‌شود.
با مشته همچنين چرم و زيره‌کتانی کلاش را که قطعه‌های باريک بريده و تا کرده درکنار هم قرار گرفته هستند.
پيش از اينکه به صورت کتابی در کنار هم قرار دهند و از داخل آنها رشته‌های چرمی ويژه به نام تيره كه در كردي به‌آن كاشي بهن مي گويند.
بارديگر بر روی سکوی چوبی که جلو دست دارند می‌کوبند تا کاملا فشرده شده و آماده استفاده گردد.
پس از آن نوبت زنان است
تارويه كلاش را از نوعی رشته به نام فريت (FRIT) دور تا دور زيره کلاش ببافند. البته پيش از آن زيره‌ها را به وسيله‌ی تکه فلزی آهنی که آن را هه سان (HASAN) مي گويند و يک سر آن را با سنگ تيز كرده و روغن زده‌اند در اندازه‌های مورد نظر می برند. سپس نخ کلفتی را که از موی بز است از داخل دور تا دور زيره گذرانده تا رويه به‌آن بافته شود. سرانجام وپس از بافت كامل رويه به منظور استحكام بيشتر با سريشم كه چسبی طبيعی بوده و از عناصر گياهی و يا جانوری استخراج می‌گردد. رويه را به زيره مي چسبانند و همزمان طنابي كه از پوست گاو تهيه شده است و به‌آن در كردي پيسه مي گويند. به صورت كوك وار از سه نقطه زيره كلاش عبور مي داده وسپس محكم گره مي زنند تا بدين گونه كفش قبل از قرار گرفتن در پا تغيير حالت ندهد.