برای جداسازی لایه سبوس از برنج قهوه ای و تولید برنج سفید از ماشین سفید کن استفاده می شو. این عمل توسط عمل مالش22 و یا سایش23صورت می گیرد. بر این اساس ماشین های سفید کن به انواع مالشی و سایشی تقسیم بندی می شوند. نحوه حرکت محصول درداخل ماشین سفید کن در مسیر افقی و یا عمودی صورت می گیرد. سفید کن های برنح دارای انواع متفاوتی می باشند که بطور خلاصه در زیر به آنها اشاره می شود.
" سفید کن سایشی عمودی "
در سفید کن سایشی عمودی، برنج قهوه ای از قسمت فوقانی وارد محفظه سفید کن شده و از محیط یک مخروط ناقص به سمت پایین حرکت می کند و در اثر تماس با جداره خارجی و مشبک دستگاه، لایه سبوس از دانه جدا می شود. قسمت اصلی این دستگاه مخروطی است که سطح آن از مواد زیر پوشیده شده است و بعد از مدتی کار کردن مستهلک شده و لازم است تا سطح مخروط مرمت گردد.
یکی دیگر از قسمت های سفید کن سایشی عمودی، صفحه استوانه ای مشبکی است که قسمت مخروطی را احاظه کرده و از طریق سوراخ های آن، سبوس جدا شده از برنج قهوه ای از محفظه سفید کن خارج میشود. فاصله بین صفحه مشبک و سطح مخروط از طریق قطعاتی قابل تنظیم است. هر چه این فاصله کمتر باشد، سبوس بیشتری برداشته می شود و برنج سفیدتر می شود. علاوه بر این، عواملی دیگری بر روی میزان سفیدشدگی برنج تاثیر می گذارند که عبارتند از: میزان زبری پوشش قسمت مخروطی، نرخ تغذیه و نرخ خروجی دانه، نوع رقم و میزان رطوبت آن و سرعت محیطی مخروط.
ظرفیت دستگاه سفید کن سایش مخروطی با توجه به قطر مخروط متغیر می باشد. به عنوان مثال برای ظرفیت 1200 کیلوگرم در ساعت برنج عبوری می توان از یک سفید کن با قطر 1000 میلی متر و یا دو سفید کن با قطرهای 800 میلی متر و یا 3 سفید کن با قطر 600 میلی متر استفاده گردد. استفاده از چند سفیدکن مخروطی بطور سری در فرآیند سفید کردن می تواند نقش موثری در کاهش میزان ضایعات و شکستن برنج داشته باشد.
" سفید کن های سایشی افقی "
این نوع ماشین سفید کن دارای یک غلتک سایشی افقی است که بر روی یک محور توخالی سوار شده است. غلتک در داخل یک استوانه مشبک با فاصله کمی از آن گردش می کند و در اثر تماس دانه با جداره و سلندر سبوس جدا می شود.
" ماشین های سفید کن اصطکاکی "
در ماشین های نوع اصطکاکی برنج تحت فشار زیاد و سرکت کم در محفظه سفید کن حرکت می کند و در اثر این عمل دانه های برنج با یکدیگر و یا سطوح داخلی سفید کن، سفید می شود. در واقع عمل سفید کنی دانه ها بر اساس مالش دانه ها به یکدیگر صورت می گیرد. ولی در نوع سایشی، عمل سفید کردن دانه ها در اثر سایش دانه ها به سطوح قسمت مخروطی و صفحه مشبک در زمان کم صورت می گیرد.
نحوه کار دستگاه به این ترتیب است که برنج داخل سفید کن در اثر حرکت یک همزن به چرخش درآمده و تحت فشار زیاد بر روی یکدیگر می لغزند. در اثر اصطکاک لایه یک همزن به چرخش درآمده و تحت فشار زیاد بر روی یکدیگر می لغزند. در اثر اصطکاک لایه سبوس از دانه جدا شده و سبوس و برنج سفید بطور جداگانه از ماشین خارج می شود. در سیستم های یک مرحله ای نوع مالشی ضمن پایین بودن ظرفیت کار، مقدار شکست برنج نیز افزایش پیدا می کند. عمل براق کردن یا صیقل دادن24 توسط ماشین دیگری که پولیشر نامیده می شود، انجام می شود. پولیشرها می توانند به روش مالشی و یا سایشی عمل کنند . البته در این مورد در قسمت های بعدی صحبت خواهد شد.
سفید کن های نوع اصطکاکی دارای انواع متفاوتی می باشد. یکی از این سفیدکن کنترل جریان افقی25 است که در آن یک مارپیچ انتقال و یک غلتک با رویه ساینده بر روی یک محور مرکزی قرار گرفتند. این مجموعه در داخل یک سیلندر استوانه ای شکل با سرعت 1000 دور بر دقیقه دوران می کند. نیمی از سیلندر استوانه ای شکل ا صفحه مشبک بوده و دریچه های ورودی و خروجی آن در ابتدا و انتهای سلیندر قرار دارند.
روش سفید شدن برنج در این نوع سفیدکن به این صورت است که ابتدا مقدار برنج ورودی به دستگاه از طریق دریچه ورودی متصل به مخزن تنظیم می شود و بعد از طی مارپیچ به قسمت همزن رسیده و به چرخش درمی آید و در اثر وجود سطح زیر همزن و اصطکاک داخلی برنج ها، برنج سفید شده و سبوس جدا شده از صفحه مشبک خارج می گردد. مقدار خروجی دستگاه تعیین کننده بخشی از فشار وارده بر برنج در دستگاه می باشد. مقدار خروجی برنج از طریق تنظیم دریچه خروجی برنج انجام شده و برای این منظور از یک سری وزنه هایی استفاده می شود. هر چه میزان وزنه بر روی دریچه خروجی بیشتر باشد، مدت زمانی باقی ماندن برنج در داخل محفظه سفید کن بیشتر شده و برنج بیشتر سفید تر می شود.
درجه سفیدی یکی از پارامترهای موثر بر کیفیت تبدیل می باشد. میزان مطلوب بودن درجه سفیدی برنج به شرایط بازار و ذائقه مصرف کننده مربوط می شود. در کشورمان ترجیح می دهند از برنج های با درجه سفیدی بیشتر استفاده نمایند ولی بعضی از کشورها برنج با درجه سفیدی کمتر ترجیح داده می شود. ولی باید این نکته را یادآور شد که با افزایش درجه سفیدی نه تنها ارزش تغذیه ای برنج کاهش می یابد بلکه درصد شکست برنج نیز زیاد تر می شود.
" سفیدکن اصطکاکی دمشی "
این سفید کن ساخت کشور ژاپن بوده و در انتهای خط تبدیل از آن استفاده می شود. در این سفیدکن برنج تحتع جریان هوای عبوری از دستگاه خنک می گردد. قسمتهای اصلی این دستگاه شامل مارپیچ انتقال، توپی، محفظه شش ضلعی، دریچه های ورودی و خروجی و مکنده هوا می باشد.
برنج بعد از عبور از دریچه ورودی قابل تنظیم، وارد کردن سفید کن و توسط مارپیچ در طول دستگاه به جلو رانده می شود. برنج پس از رسیدن به توپی که دارای دو برجستگی است، به چرخش درآمده و پس از سفید شدن از دریچه خروجی تخلیه می شود. محفظه توپی سفیدکن شامل یک صفح مشبک به صورت شش ضلعی است روی سطح آن برجستگی های کوچکی قرار دارد که باعث افزایش سطح تماس و سفید شدگی برنج می شود. این قسمت ها به گونه ای ساخته شده است که هوا به راحتی در بین آنها جریان می یابد. جریان هوا علاوه بر خنک کردن برنج باعث تسهیل در خروج سبوس جدا شده از برنج قهوه ای می شود. خنک شدن برنج در داخل محفظه میزان تنش های حرارتی که در اثر فشار و اصطکاک به وجود می آید را کاهش می دهد.
" سفید کن تیغه ای "
سفید کن تیغه ای تشکیل شده از یک توپی با شش برجستگی روی آن که در داخل یک محفظه استوانه ای که نیم آن به صورت مشبک است، گردش می کند. فشار بالای ایجاد شده در فضای بین توپی و تیغه در داخل دستگاه (که حدود 500 گرم بر سانتی متر مربع هم میرسد) و حرکت طولی و چرخشی دانه در داخل این محفظه باعث ایجاد اصطکاک و در نتیجه آن سفید شدن برنج می شود.
عوامل زیادی بر میزان سفید شدن برنج و درصد شکست برنج در این نوع سفید کن تاثیر می گذارند که عبارتند از: سرعت گردشی توپی، فاصله تیغه از توپی، دبی خروجی برنج از دستگاه، نوع رقم و محتوای رطوبتی آن. تنظیم فاصله تیغه از توپی و نرخ خروجی دانه از دستگاه بر روی درجه سفیدی و درصد خرده برنج در مرحله تبدیل از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. با کاهش فاصله بین تیغه و توپی و نرخ خروجی برنج از دریچه تخلیه، درصد خرده برنج و درجه سفیدی معمولاً افزایش می یابد. ولی درجه سفیدی و میزان شکست به نوع رقم و میزان رطوبت دانه بستگی دارد.
در غالب کارخانه های شالیکوبی کشورمان از سفید کردن نوع تیغه ای که بر اساس طرح اولیه سفیدکن انگلبرگ26در کارگاه های صنعتی داخل کشور به ویژه در استان گیلان ساخته می شوند، بررسی های به عمل آمده نشان داد که بطور کلی راندمان تبدیل و درصد تبدیل برنج سالم در سفید کن تیغه ای در مقایسه با سفیدکن های جدید کمتر است. متاسفانه تاکنون تغییرات چندانی در طرح اولیه داده نشده است و بسیاری از پارامترهای طراحی در ساخت دستگاه ملحوظ نمی گردد و در نتیجه موجب افزایش درصد شکست برنج و کاهش درآمد کشاورزان می شود.
" صیقل دادن برنج و ماشین های صیقل دهنده (پولیشر) "
ماشین های صیقل دهنده که در خط انتهایی تبدیل شلتوک به برنج سفید قرار دارد، برای ایجاد شفافیت و درخشندگی در سطح برنج مورد استفاده قرار میگیرد. از ماشین سفید کن نمی توان به عنوان پولیشر استفاده نمود. در صورت استفاده از سفید کن پولیشر نه تنها شفافیت کافی بدست نمی آید، بلکه برای افزایش درجه سفیدی با ماشین حرارت زیادی ایجاد می شود که به شکست برنج منجر می گردد. براق کننده های برنج دارای انواع مختلفی می باشد که در زیر به دو نو از آن که پولیشر مخروطی و پولیشر افقی می باشد، اشاره می گردد:
الف- پولیشر مخروطی
این ماشین شبیه یک سفیدکن مخروطی است با این تفاوت که قسمت مخروطی این دستگاه از چوب ساخته شده است و بر روی آن نوارهای چرمی نصب شده است. این دستگاه دارای سرعت گردشی کمتری نسبت به سفیدکن دارد و توان مصرفی آن نیز کمتر از سفیدکن می باشد. با حرکت برنج از بین صفحه مشبک دستگاه و نوارهای چرمی و در اثر اصطکاک برنج با این نوارها لایه ای نازک از سطح برنج برداشته می شود و براق می گردد.
ب) پولیشر افقی
شکل ظاهری این دستگاه شبیه به یک سفیدکن تیغه ای می باشد با این تفاوت که بر روی توپی نوارهای چرمی قرار گرفته است. توپی در داخل محفظه ای مشبک قرار گرفته است. با جریان برنج توسط مارپیچ انتقال و چرخش آن در محفظه پولیشر به وسیله ی نوارهای چرمی سطح برنج براق می شود. همچنین مشابه پولیشر مخروطی، توان مورد نیاز یک پولیشر افقی کمتر از یک سفیدکن می باشد.
" درجه بندی برنج "
برنج پس از سفید شدن و پولیش زدن به وسیله بالبر به الک برنج انتقال داده می شود. محصولی که از سفید کن خارج می شود مخلوطی از برنج سالم، شکسته و مقداری سبوس و گرد خاک می باشد. برای جدا کردن برنج سالم از شکسته و درجه بندی برنج از غربال های برنج که دارای انواع مختلفی می باشدف استفاده می شود.
عمل جدا سازی برنج های شکسته از سالم توسط الک های لرزان و نوسانی انجام می شود. الک های مورد استفاده در کارخانه های شالیکوبی شمال کشور از بازده ای پایین برخوردار می باشد. بطوری از دریچه خروجی برنج سالم، برنج های شکسته هم مشاهده می شود. مقدار توان مصرفی این ماشین در مقایسه با ماشین های پوست کن و سفیدکن پایین بوده و دارای ظرفیت زیادی می باشند. در سیستم های پیشرفته از الک های دوار که از استوانه ای با تو رفتگی های مختلف متناسب با اندازه های مختلف برنج است استفاده می شود.