برای تازه‌کارانی که با معنای لعاب بیگانه هستند، درک معنای لغوی عنوان این مقاله شاید کمی برایشان سخت باشد. در صورتی که اگر بدانید لعاب چیست مفاهیم دیگری چون کاشی و سرامیک لعابدار برایتان غریبه نخواهند بود. لعاب در واقع همان پوشش محافظتی است که سازندگان جهت محافظت و جلوگیری از خطراتی مانند شکستن، ترک برداشتن و ... از آن استفاده می‌کنند. حال که با معنی لعاب آشنا شدید برایتان درک عنوان کاشی لعابدار سخت نخواهد بود؛ کاشی لعابدار همان کاشی است که پوشش محافظتی از جنس لعاب اطراف آن را پوشانده است. تاریخ پیدایش ظروف لعابدار به حدود پنج هزار سال پیش باز می‌گردد.
در علوم باستانی مصر آمده است که سازه‌هایی از جنس سرامیک و سفال، هنگامی‌که درون کوره قرار می‌گیرند و به عبارتی پخته می‌شوند، در مقابل اکسید شدن، شکستن، نفوذپذیری در برابر آب و ... به مراتب قدرتمندتر از سازه‌هایی هستند که با فرایند ساخت دیگر عمل می‌کنند. کاشی‌های سرامیکی لعابدار تحت تاثیر سازه‌های چینی وارداتی به صنعت سفال ایران پیوستند. پیش از آن، ایرانی‌ها از کاشی‌های مربعی شکل در ابعاد کوچک استفاده می‌کردند.
مزایای کاشی لعابدار
وجه تمایز کاشی لعابدار با دیگر کاشی‌ها در مزایای آن است که برخی از آنها به‌شرح ذیل می‌باشند:
🔸 استحکام بالای سازه در مقابل خراش یا ترک برداشتن و شکستن
🔸 کاهش جذب آب: لعاب‌ها نفوذپذیری کاشی، سرامیک و سفال را به مراتب کاهش می‌دهند.
🔸 افزایش مقاومت سازه هنگام قرارگیری در مجاورت مواد شیمیایی (اسیدی یا بازی)
🔸 زیبایی سازه: لعاب سبب براق و درخشان به‌نظر رسیدن سازه می‌شود، به‌همین دلیل کاشی‌های سرامیکی لعابدار جلوه بیشتری دارند.
🔸 مسطح شدن سازه: فرایند لعاب‌کاری سبب از بین رفتن و کاهش ناهمواری‌های سطح سازه می‌شود.
فرایند لعاب کاری کاشی و سرامیک به چه صورت است؟
برای لعاب کاری کاشی و سرامیک باید صبر کنید تا سازه فرایند خود را تا پایان قسمت کوره طی کند. پس از اینکه بیسکویت کاشی از کوره بیرون آمد، لعاب روی کاشی ریخته می‌شود، سپس بیسکویت لعاب‌کاری شده داخل کوره گذاشته می‌شود تا دوباره حرارت ببیند. میزان استفاده از لعاب در فرایند لعاب‌کاری کاشی و سرامیک به ابعاد و اجناس کاشی بستگی دارد که برخی از این مقدارها موارد زیر می‌باشند.
🔹 برای کاشی و سرامیک دیوار، 7 تا 9 کیلوگرم بر متر مربع لعاب، طی فرایند لعاب‌کاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
🔹 برای کاشی‌های کف تک پخت، از 6 تا 8 کیلوگرم بر متر مربع ماده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
🔹 برای کاشی‌های پرسلانی، بین 14 تا 6 کیلوگرم بر متر مربع ماده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع لعاب سرامیک و کاشی بر اساس خواص اپتیکی
در این بخش انواع لعاب سرامیک و کاشی شرح داده می‌شود که شامل پنج مورد زیر است:
🔶 لعاب معرق
لعاب معرق جزء لعاب‌هایی هستند که به نسبت کمتری در صنعت ساخت کاشی لعابدار مورد استفاده قرار می‌گیرند. با تمامی این تفاسیر به‌دلیل مقاومت بسیاری که در برابر خوردگی دارند، پوشش مناسبی برای سطوح مختلف محسوب می‌شوند.
🔶 لعاب پرسلان
لعاب پرسلان دارای خصایل متمایزی نسبت به دیگر لعاب‌ها، مانند مقامت بالا نسبت به سایش و ضربه دارند. البته ناگفته نماند که دیگر لعاب‌ها نیز دارای چنین خصایلی هستند. اما در لعاب‌های پرسلان این خصلت قابل توجه‌تر است. طبیعتا این خصلت سبب می‌شود که به‌عنوان یک لعاب مستحکم شناخته شود. اصطلاحا به لعاب‌های پرسلان، سالورسانت نیز می‌گویند.
🔶 لعاب مات
یکی از خصایل مهم انواع لعاب‌های سرامیکی افزایش استحکام سازه در برابر عوامل محیطی و موادی است که سازه در مجاورتش قرار می‌گیرد. اما لعاب‌های مات به مراتب در مقابل مواد شیمیایی مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند.
🔶 لعاب اپک
لعاب اپک اصطلاحی است که برای لعاب‌های نیمه‌شفاف به‌کار می‌رود. این لعاب‌ها پوشش‌دهی کامل‌تری نسبت به لعاب‌های شفاف دارند. ضریب شکست لعاب اپک به مراتب بیشتر از انواع دیگر لعاب است. از این رو می‌توان برای پوشش انواع کاشی و سرامیک از آنها استفاده کرد.
🔶 لعاب‌های شفاف
لعاب‌های شفاف که اصطلاحا به آنها ترانسپارت نیز گفته می‌شود، به‌علت شفافیت می‌توانند نور را از خود عبود دهند. بحث مهم این است که لعاب‌های شفاف با تمام زیبایی و درخشندگی که به سازه می‌بخشند، تنها برای سازه‌هایی می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند که سازنده اطمینان کافی نسبت به بی‌عیب و نقص بودن سازه را داشته باشد. چرا که عیوب سازه زیر لعاب شفاف کاملا مشخص خواهند بود. به‌همین دلیل لعاب‌های شفاف کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، مگر درصورتی که وضوح و شفافیت سازه برای مخاطب حائز اهمیت باشد.
لعاب‌ها برای چه نوع کاشی‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
تنها نکته ناگفته‌ای که در باب لعاب‌ها باقی می‌ماند، خاصیت چسبندگی انواع لعاب‌ها است؛ لعاب‌ها با توجه به متریالی که دارند به خودی خود چسبنده نیستند، اما هنگام تماس با سفال خاصیت چسبندگی به خود می‌گیرند. علت این چسبندگی وجود خاک رس است.
هر سازه دیگری که در ترکیب خود از خاک رس بهره گرفته باشد این چسبندگی با لعاب را ایجاد می‌کند. لعاب به علت وجود خاک رس، بین ذرات سازه نفوذ می‌کند. به‌همین دلیل پس از قرار گرفتن مجدد داخل کوره سبب افزایش مقاومت سازه به میزان بسیار زیادی می‌شوند.