تاریخچه شیرآلات
در سالهای بسیار دور، برداشت آب از مکانهایی همچون آبشارها به نسبت نهرها و چشمهها از سوی بشر با اقبال بیشتری همراه میشد. سهولت در دسترسی به آب را میتوان دلیل استفاده از این روش برداشت کرد. از همین رو و با الهام از مکانیزم آبشار بود که بشر رفتهرفته آب را به سمت ارتفاع هدایت کرد و سپس با فروریختن آن به سمت زمین با رسوخ جریان آب به داخل سنگها موفق به دسترسی و استفاده از جریان آب در قسمت پاییندست و از طریق فضاهای به وجود آمده درون سنگها شد. بسته به میزان هنر و ذوق و همچنین باورهای مربوط به هر تمدن، در قسمت خروجی آب نمادهایی عمدتاً به شکل سنگ تراشهها با شمایلی متنوع بر روی سنگها طراحی میشد که آثار برخی از آنها همچنان بر روی بناها و مکانهای تاریخی قابل رویت است.
تاریخچه شیرآلات؛ سالهای قبل از میلاد مسیح
تاریخشناسان استفاده از شیرآلات را به ۱۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح تخمین میزنند. طبق مستندات ساخت و اجرای اولین نوع قطعاتی نزدیک به شیرآلات امروز، در کاخهای عظیم و مجلل مربوط به تمدن مینوسیها که در جزیره کرت یونان سکونت داشتند بازمیگردد. به طور عمده جنس ساخت این قطعات از سنگ مرمر، طلا و یا نقره بوده است. پس از آن و در حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح از اجرای نوعی سیستم تأسیساتی و لولهکشی برای هدایت آب به داخل فضای خانهها و در نتیجه اجرای شیرآلات بهره برده شد. این شیرآلات کمکم علاوه بر استفاده روزانه آب، در اجرای فوارهها جهت استفاده در دکوراسیونها نیز ترویج پیدا کرد.
نقش سردیس شیر
با مشاهده آثار بهجامانده از تمدنهای بشر در هر نقطه از جهان، به نقش مهم استفاده از سردیس شیر در اجرای معماری سازهها پی خواهیم برد. شیر همواره نماد قدرت و صلابت بوده و به بند کشیدن آن توسط انسان از ارزش بالایی برخوردار بوده است. این امر سبب شد، تا صاحبان تمدن و سلسلهها در اجرای اجزای معماری و حتی دکوراسیون داخلی فضای کاخهای خود از سردیس و یا تندیس شیر استفاده کنند.
این موضوع در بنای تختجمشید واقع در کشور عزیزمان نیز به چشم میخورد. تعبیه سردیس شیر رفتهرفته شامل سیستم تأسیساتی و انتقال آب نیز شد. در ابتدا این مکانیزم بدون تعبیه اهرم قطع کن و با جریان دائمی آب همراه بود. اما پس از آن با ساخت اهرمهای قطع و وصل آب در ابعاد مختلف و متناسب با مکانیزمها و حتی سردیسهای مورداستفاده، با کنترل جریان آب این معضل نیز برطرف شد.
اولینها
“دریچه آببند” را میتوان اولین قطعهای دانست که بشر در جهت کنترل و هدایت آب آن را ساخته و اجرا کرده است. مکانیزم دریچه آببند به این صورت است که با تعبیه قطعهای متحرک در مقابل مسیر جریان آب، آن را کنترل کرده تا در موارد مصرف به میزان موردنیاز از این جریان آب استفاده شود. از نمونه امروزی الهام گرفته شده از آببندهای عصرهای گذشته، میتوان به انواع شیرهای دروازهای اشاره کرد. اما با سیر پیشرفت صنعت و تلاش بشر برای برخورداری از ابزار سهولت بخش، این شیرها نیز جای خود را به سیستمهای لولهکشی و انتقال آب از طریق کانالها به داخل قسمتهای مورد سکونت داد.با ابداع قطعهای به نام تلمبه دستی با شروع قرن نوزدهم فرهنگ تازهای در تولید و استفاده از قطعات مربوط به هدایت آب ایجاد شد. مکانیزم تعبیه این نوع از شیرآلات بهگونهای بود که استفاده از آن تنها برای راحتی اشخاص راستدست میسر باشد.
آب گرم
باگذشت زمان و توسعه هرچه بیشتر استفاده از شیرهای تلمبهای در محلهای سکونت و حتی اماکن عمومی، احتیاج به مصرف آب گرم بهخصوص برای انجام فرایندهای شستشو، بیش از همیشه احساس شد. تاریخچه ابداع اولین شیرآلات آب گرم به ابداع این سیستم تحت عنوان شیرآلات مخلوط که دارای جریان مرکب از آب گرم و آب سرد بود توسط دانشجویی آمریکایی به نام الموئن بازمیگردد. ایده طراحی این شیر و اختلاط آب گرم و سرد، به طرز جالبی بهموجب سوختن دستان این دانشجو در هنگام استفاده از آب گرم به ذهن او خطور کرد. پس از آن و در بازه بین سالهای ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰ میلادی طراحی این نوع از شیرآلات به شیوه کلاسیک توسط الموئن به تکامل رسید. در سال ۱۹۴۷ اولین شیر مخلوط دارای اهرم و در سال ۱۹۸۰ اولین شیر دارای کارتریج به شکل امروزی به بازار عرضه شد.پس از ورود سیستم آب گرم به تأسیسات شیرآلات به دلیل قرارگیری همیشگی جریان آب سرد در سمت راست، شیر مربوط به آب گرم در سمت چپ این مکانیزم طراحی شد. تا جایی که این سیستم در اجرای شیرآلات امروزی نیز به همان روال ادامه یافته است.
ایران ما
تاریخ کشور ما متشکل از یکی اولین تمدنهای تاریخ بشر است. همانطور که اشاره شد وجود بناهایی تاریخی از جمله بنای تختجمشید یکی از بارزترین نمادهای تاریخی کشور عزیز ما است.
اجرای مکانیزمهای تأسیساتی همچون شبکههای آب و فاضلاب و حتی آبنماها موید هدایت جریان در جهت دسترسی آسان ساکنین این بنا خواهد بود.
بهرهگیری از تأسیسات به شکل شیرآلات امروزی و ساخته شده از متریال طبیعی مختلف، توسط باستانشناسان در جایجای قسمتهای کشور بهوضوح یافت شده است. مطالعه بر روی این قطعات نشان میدهد استفاده از مفرغ در ساخت این قطعات بیشترین نقش را ایفا میکند.
اجرای شیرآلات با شیوه ساخت امروزی در آبانبار سید اسماعیل تهران با تعبیه سه سرشیر بزرگ به سال ۱۲۲۵ بازمیگردد.