بخش کشاورزی به عنوان تأمین کننده حدوداً ۸۰درصد مواد غذایی جایگاه مهمی در اقتصاد کلان کشور دارد. برخی از چالش های بخش کشاورزی کشور عبارت است از: نبود راهبردهای میان مدت و بلندمدت، ناپایداری منابع کشاورزی، عدم تعادل سفره های آب زیرزمینی، ناهماهنگی برنامه های آب و کشاورزی، بالا بودن هزینه تمام شده تولید، عدم کفایت سرمایه گذاری و بالا بودن نرخ کارمزد، تغییرات اقلیم، عدم حمایت از گسترش خصوصی سازی بخش کشاورزی در کلیه ابعاد، نارسایی زنجیره تأمین و عدم تعادل عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی، پایین بودن سرانه زمین و محدودیت دسترسی فعالان بخش کشاورزی به تکنولوژی های مناسب.
چالش های بخش کشاورزی
نبود راهبردهای میان مدت و بلندمدت و عدم استمرار سیاست ها:
تعیین رشد خطی برای کشاورزی و عدم توجه به ماهیت و ریسک های طبیعی بخش کشاورزی در برنامه ریزی، منجر به ناکارآمد بودن برنامه های تدوین شده برای بخش شده است. همچنین عدم پایبندی به سیاست های اخذ شده، یکی از معضلات جدی سیاست های اتخاذ شده در بخش کشاورزی است.
نوسانات و میزان وابستگی امنیت غذایی به واردات:
بررسی ضریب خوداتکایی کشور در تأمین مواد غذایی طی سال های ۹۵ الی ۹۷ حاکی از نوسانات و ناپایداری میزان خوداتکایی مواد غذایی کشور است؛ لذا باید در سیاست های کلی و اجرایی بخش کشاورزی تجدیدنظر صورت گیرد.
ناپایداری منابع کشاورزی:
توسعه پایدار کشاورزی و ایجاد امنیت غذایی در گرو حفاظت و بهره برداری بهینه از منابع سه گانه اصلی کشاورزی یعنی آب، خاک و منابع ژنتیکی است. تحقق امنیت غذایی و استقلال اقتصادی کشور نیازمند توسعه پایدار بخش کشاورزی و افزایش تولیدات آن می باشد.
عدم کفایت سرمایه گذاری و بالا بودن نرخ کارمزد:
با توجه به روند کاهنده سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، گران بودن منابع بانکی برای فعالین بخش و نبود منابع حاصل از پس انداز در بین فعالین روستایی، بهبود سرمایه گذاری در بخش کشاورزی یکی از چالش های مهم پیش روی سیاست گذاران برای تدوین استراتژی توسعه بخش کشاورزی است.
عدم تناسب جمعیت بهره برداران با ظرفیت های بخش کشاورزی و مهاجرت از مناطق روستایی:
طبق اطلاعات مرکز ایران، مهاجرت از روستا به شهر از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۵ روند افزایشی داشته و از سال ۱۳۸۵ به بعد کاهش یافته است. علت این مسئله، کاهش جمعیت روستایی و در برخی موارد خالی از سکنه شدن جمعیت روستایی کشور است. یکی از مهم ترین عوامل کاهش شاغلان بخش روستایی کشاورزی، اختلاف درآمد میان شهرها و روستاهای ایران می باشد که انگیره ای برای جابه جایی جمعیت از مناطق روستایی به شهری است.
عدم حمایت از گسترش خصوصی سازی بخش کشاورزی:
از آن جایی که بیشتر از ۹۸درصد اراضی و فعالیت های تولیدی متعلق به تولیدکنندگان بخش خصوصی می باشد، با رعایت ابعاد حفاظتی می توان وظایف دولت در بخش را به وظایف حاکمیتی و سایر امور و فعالیت ها را به تکالیف بخش خصوصی تلقی کرد.
بالا بودن هزینه تمام شده تولید و از دست رفتن تدریجی مزیت تولید در اغلب محصولات:
با توجه به نقش هزینه تولید در وضعیت مزیت نسبی محصولات کشاورزی و در نظر گرفتن روند تغییرات شاخص تورم تولیدکننده در ایران و جهان می توان این احتمال را در نظر گرفت که مزیت نسبی تجارت برای بسیاری از محصولات کشاورزی تولید شده ایران در سالیان اخیر از بین رفته است و در صورت تداوم این روند، سبد محصولات صادراتی بخش کشاورزی به تدریج کوچک تر خواهد شد.
محدودیت دسترسی فعالان بخش کشاورزی به تکنولوژی های مناسب:
یکی از مهمترین عوامل توسعه کشاورزی در ابعاد مختلف، استفاده از تکنولوژی های نوین است، با وجود سابقه طولانی مدت تحقیقات در حوزه کشاورزی و پراکندگی مراکز تحقیقاتی و دانشگاه ها در مناطق مختلف، هنوز تحول مورد انتظار در بخش کشاورزی رخ نداده است که به نظر می رسد یکی از دلایل آن، دولتی بودن این تحقیقات است و بخش خصوصی نتوانسته به این حوزه ورود کند.
جمع بندی
بخش کشاورزی وظیفه تأمین نیاز غذایی با اتکا بر تولید ملی، استفاده بهینه و کارآمد از منابع تولید، حفاظت از منابع طبیعی تجدیدشونده و افزایش درآمد کشاورزان را برعهده دارد. بخش کشاورزی کشور با چالش های بسیاری مواجه است؛ یکی از چالش های بخش کشاورزی، پایین بودن بهره وری زمین، آب و انرژی می باشد که تجارب نشان می دهد که افزایش بهره وری آب می تواند ضمن رونق بخشیدن به تولید، خسارت وارد شده به منابع آب را ترمیم کند.