ضایعات چیست و انواع آن

همان‌طور که شاهد هستید امروزه با ساخت‌وسازهای بی‌رویه روبه‌رو هستیم، همین امر باعث شده تا پسماندهای ساختمانی به میزان زیادی افزایش یابند. از جمله معضلاتی که در این حوزه به وجود می‌آید، می‌توان به آلودگی زیست محیطی، افزایش مرگ و میر در اثر برخورد اتومبیل‌ها با نخاله‌های موجود در مسیر جاده‌ها به خصوص در شب که دید رانندگان محدود است و زشت شدن فضای شهر اشاره کرد. نوعی از نخاله‌های ساختمانی مانند آجرها و بلوک‌های شکسته یا باید انتقال یابند و یا دفع شوند. اما انواع ضایعات ساختمانی دیگری نیز وجود دارند که می‌توان آن‌ها را بازیافت کرد که از جمله می‌توان به پسماند آهنی، مسی، آلومینیوم و چدن اشاره کرد که قابلیت استفاده مجدد در تولید فلزات جدید را نیز دارند. پسماندهایی که از عملیات ساخت‌وساز، تخریب و بازسازی ساختمان‌ها به صورت ناخواسته و تصادفی بر جا مانده‌اند را، پسماند ساختمانی می‌گویند. درصدی از کل مصالحی که در ساختمان‌ها استفاده می‌شود، ضایعات غیرفلزی مانند آجر، بتن و چوب را تشکیل می‌دهد. در مقابل برخی از پسماندها مانند قراضه آهن، مس، آلومینیوم و چدن نیز در صورت وجود تکنولوژی قابل بازیابی هستند. همین امر باعث می‌شود تا عده‌ای از افراد و شرکت‌ها به خرید این نوع از ضایعات تمایل بیشتری از خود نشان دهند.

ضایعات و زائدات که در بسیاری از موارد با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. در مورد ضایعات می‌تواند گفت که برخی مواقع خروجی یک محصول از واحدهای تولیدی، با استاندارد در نظر گرفته شده برای آن محصول مطابقت ندارد، همین امر سبب می‌گردد تا آن محصول از فرآیند مدنظر کنار گذاشته شود و به عنوان قراضه یا ضایعات به فروش برسد. حال این نوع را می‌توان به عنوان مواد اولیه‌ تولید همین محصول در نظر گرفت یا می‌توان آن‌ها را دور ریخت. اما به پسماند حاصل از مواد اولیه و دورریز که از باقی‌مانده برش ورق‌های آهنی به جا مانده‌اند، زائدات می‌گویند و دوباره قابل استفاده نیستند.

قراضه‌ حاصل از مواد اولیه آهن و فولاد به دو دسته تقسیم می‌شود: قراضه داخلی: در کل پروسه ‌ فولادسازی از قبیل ساخت شمش و محصولات فولادی این نوع قراضه حاصل می‌شود که در واقع هنگامی که محصولی استانداردهای کیفی نهایی را پاس نمی‌کند، این نوع قراضه تولید می‌شود. قراضه خارجی: این قراضه‌ها که خارج از مرحله تولید بر جای می‌مانند، خود در دو گروه قدیمی و جدید قرار دارند. قراضه صنعتی جدید، توسط تولیدکنندگان نهایی فولاد ساخته می‌شود. این قراضه‌ها کیفیت مشخصی دارند و اکثر آن‌ها، محصول مرحله‌ نورد و شامل مفتول‌ها، صفحات زائد و برش‌های تولید شده توسط واحدهای صنعتی هستند. باید توجه داشت که کیفیت اولیه محصولات در این قراضه‌ها حفظ می‌شود، اما قراضه‌های صنعتی قدیمی محصولات فولادی را شامل می‌شوند که عمر مفید کارکردی آن‌ها به اتمام رسیده است که شامل قراضه خودرو، اجزای ساختمانی، پل‌ها و قراضه‌های وسایل خانگی هستند.

هر شرکتی برای درجه‌بندی پسماندها از تعریف ویژه‌ای استفاده می‌کند ولی به طور کلی شامل موارد زیر است: روغنی: ورق‌های جدیدی که دارای ضخامت کمتر از یک میلی‌متر هستند. سوپر ویژه: شامل آهن‌آلاتی مانند ورق روغنی زنگ خورده، خرده میلگرد،نبشی و ناودانی است. ویژه: محصولات فولادی مورد استفاده در ساختمان‌ها مانند تیرآهن، خرده‌های میلگرد با ابعاد بزرگ‌تر، قوطی و پروفیل مورد استفاده در ساخت در و پنجره با ضخامت زیر ۵۰ سانتی‌متر، نبشی و ناودان را شامل می‌شود. درجه یک: شامل سیم و مفتول‌های کلافی شکل، بدنه‌ی موتور سیکلت و کشتی، شوفاژ و آبگرمکن برش خورده، ورق ترانس و آرمیچر بدون آلومینیوم است. درجه دو: اگزوز و بدنه‌ ماشین، بشکه، کمد و بدنه‌های بزرگ با هر ابعاد و توری مرغی در این دسته قرار دارند. درجه سه: آهن با کم‌ترین کیفیت مانند حلب، سیم، اگزوز و فیلتر نسوخته را شامل می‌شود. گالوانیزه: شامل لوله‌ آب، کانال کولر و هر محصول فولادی دیگری که روکش گالوانیزه دارند، است. آلیاژی: آهن‌آلاتی مانند فنرهای برش خورده و چرخ دنده که عناصر آلیاژی داشته باشند (مانند کروم و منگنز به غیر از آهن) که باعث افزایش سختی و درجه حرارت بالا می‌شود و انعطاف‌پذیری را به حد زیادی کاهش دهد. بارهای ممنوعه: مانند ادوات جنگی و قلم جوش است. ضایعات سوپر ویژه و ویژه موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران برای قراضه‌ها دسته‌بندی خاصی در نظر گرفته است که نوع سوپر ویژه و ویژه در آن جایی ندارد. به عبارتی افرادی که در زمینه ضایعات فعالیت می‌کنند، قراضه‌های باکیفیت را در دسته‌ خاصی قرار می‌دهند و معتقد هستند ارزش قیمتی آن‌ها نسبت به انواع دیگر بیش‌تر است. همین امر عاملی گردیده تا در بازار ضایعات آهن اصطلاح قراضه سوپر ویژه شناخته‌تر شده باشد. به طور کلی با تعیین قیمت آهن کیلویی، روند قیمت ضایعات نیز مشخص می‌شود.

اگر آهن با روی پوشش داده شود به آن آهن گالوانیزه می‌گویند، این پوشش در برابر خوردگی مقاوم است. این آهن به دو دلیل می‌تواند غیرقابل استفاده شود. در گذر زمان ممکن است دچار شکستگی گردند و یا تحت تنش‌های بالا دچار تغییر شکل شوند. مانند بسیاری از محصولات در حین فرآیند تولید به کیفیت مدنظر نرسد و تبدیل به ضایعات شود. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در ساخت لوازمی که امکان زنگ خوردگی در آن‌ها با توجه به محیط کاری زیاد است و در صورت زنگ خوردگی با خسارت مواجه می‌شوند از آهن گالوانیزه استفاده می‌شود. برای مثال در تولید کانال کولر، شیروانی منازل، کابینت آشپزخانه و لوله‌های آب از آهن گالوانیزه استفاده می‌کنند. از طرفی حضور روی در این نوع آهن سبب شده، درجه آن نسبت به سایر ضایعات آهن کمتر باشد و از قیمت کمتری نیز برخوردار باشند.

در بازار امروز ضایعات حلب به دو صورت حلب پرسی و حلب فله به فروش می‌رسند. قوطی‌های نگهداری پنیر و قوطی‌های روغن جامد و به عبارت کلی تمامی قوطی‎هایی که برای نگهداری مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند، از نوع ضایعات حلب به شمار می‌آیند.

به دلیل هزینه‌های جداسازی و تشخیص بعد از فرآیند سوزاندن، بخش‌های پارچه‌ای و پلاستیکی بدنه خودرو را به صورت کامل یا نصف پرس می‌کنند که ضایعات پرس خودرو نامیده می‌شود. بیش‌ترین کاربرد این ضایعات در کارخانه‌هایی است که کوره‌های قوسی با دهانه بزرگ دارند.

در یک تعریف کلی به براده‌های تولید شده از ترشکاری قطعه‌های فولادی و آهنی ضایعات سوفاره یا سوفاله آهن می‌گویند که خود در دو دسته ناخنی و پوشالی قرار دارند و عرضه آن به دو صورت فله بار پرسی شده و پفکی یا ریز بار عرضه می‌شود. سوفاله آهن در حالت ناخنی و پوشالی دارد. اندازه سوفاله ناخنی ۱۰-۳ میلی‌متر است و نوع پوشالی که به صورت در هم تنیده است، هزینه‌اش از نوع ناخنی بیش‌تر بوده و چگالی پایین‌تری دارد.

اگر قطعه آهنی مورد نظر عناصری مانند نیکل، منگنز، کروم، مولیبدن، وانادیم و تنگستن داشته باشد، به آن آهن آلیاژی گفته می‌شود. برخی از نکات در رابطه با ضایعات آهن آلیاژی به شرح زیر است: این نوع از ضایعات در مقایسه با ضایعات درجه یک و دو ارزان‌تر هستند. در مراکز اسقاط و تعمیر خودرو به طور عمده یافت می‌شوند. با قیمت‌های متفاوتی عرضه می‎شوند. برای مثال در کارخانه‌های که شمش فولادی ساده کربنی تولید می‌کنند، با قیمت کم‌تری خریداری می‌شوند. از جمله ضایعات آلیاژی به شرح زیر است: تسمه فلزی سیم بکسل میل لنگ چرخ دنده کمک فنر برش خورده قراضه بسته‌بندی شده این قراضه‌ها جهت افزایش وزن مخصوص ظاهری و یا سهولت در جابجایی و حمل و نقل بسته‌بندی می‌شوند. قراضه‌های سبک بار وزن مخصوص ظاهری این قراضه‌ها کم و در محدوده ۰٫۵ تا ۰٫۸ تن بر متر مکعب است. قراضه‌های متوسط بار وزن مخصوص ظاهری این قراضه‌های بیشتر از سبک بار و در محدوده ۰٫۸ تا ۱ تن بر متر مکعب است. قراضه‌های سنگین بار وزن مخصوص ظاهری این قراضه‌ها یک یا بیشتر از یک تن بر متر مکعب است.