چرخ سفالگری و تاریخ پیدایش آن به حدود 2000 سال پیش از میلاد مسیح بازمیگردد؛ چرخهای سفالگری جزو اولین سازههای ماشینآلات بشری محسوب میشوند. تاریخ ساخت و ابداع این سازه باستانی به طور دقیق مشخص نیست. با تمامی این تفاسیر نمیتوان از اهمیت این سازه در روند رشد و توسعه زندگی بشری چشمپوشی کرد. چرخ سفالگری به هنرمندان عرصه سفال و سرامیک کمک میکند تا در کمترین زمان و بهترین شرایط ساختار سازه نهایی خود را بیدردسر و در کوتاهترین زمان ممکن شکل دهند.
شناخت انواع چرخ سفالگری
چرخ سفالگری باتوجه به کاری که انجام میدهد در طرح، رنگ، ابعاد و شرایط گوناگونی ساخته میشود و در اختیار هنرمندان قرار میگیرد. ساختار کار برخی از چرخهای سفالگری نسبت به بعضی دیگر آسانتر است اما تقریبا میتوان گفت با هر ساختاری که باشند طرز کار با این چرخها بسیار شبیه به یکدیگر است بهطوریکه اگر کار با یک چرخ سفالگری را یاد بگیرید، کارکردن با دیگر چرخها آنچنان برایتان سخت نخواهد بود.
شناخت اجزای تشکیل دهنده چرخ سفالگری
اجزای چرخ سفالگری از سه قسمت اصلی تشکیل میشود که در ادامه به این موارد اشاره شده است:
محور عمودی چرخ یا همان شافت
صفحه دایرهای شکلی که گل بر روی آن قرار میگیرد
صفحه بزرگ پایی که به کمک یک محور (یاتاقان) بر روی مرکز قرار گرفته است (اگر چرخ سفالی پایی باشد این صفحه با کمک پا و اگر برقی باشد این صفحه با کمک الکتروموتورهای فعالیت میکند)
چرخ سفالگری پایی چگونه کار میکند؟
چرخهای سفالگری پایی با نیروی خود فرد به چرخش درمیآیند، یعنی نیروی پا به کمک اهرمهای انتقال نیرو باعث چرخش صفحه سفالگری میشوند. با اینکه ممکن است فرد هنگام سفالگری از صرف انرژی برای به حرکت درآوردن صفحه خسته شود اما استفاده از این چرخها تسلط فرد بر سرعت و کنترل ساخت را در سازههای حساس بالاتر میبرد. اگر بحث تولید انبوه در میان باشد چرخ سفالگری پایی بههیچوجه مناسب نخواهد بود، چرا که بازه زمانی ساخت بهشدت افزایشیافته و فرد توان و دقت کافی ساخت سازه را نخواهد داشت.
چرخ سفالگری برقی چگونه کار میکند؟
چرخ سفالگری برقی با نیروی الکتروموتورها به چرخش درمیآید شما میتوانید باتوجه به کاری که بر روی سازه خود انجام میدهید سرعت حرکت صفحه را بر روی الکتروموتور تنظیم کنید. پس از یک بازه زمانی کوتاه در کار کردن با این چرخها، تولید انبوه سازههای سفالی دیگر سخت نخواهد بود چرا که شما با این چرخها توان این را دارید که در کوتاهترین زمان ممکن با سرعت بسیار بیشتر از چرخهای پایی به تولید سازههای خود بپردازید.
ویژگیهای چرخ سفالگری برقی چیست؟
چرخ سفالگری برقی دارای یک سر صاف به قطر حدودا 30 سانتیمتر میباشد و باتوجه به تنظیم الکتروموتور قابلیت چرخش 50 تا 35 دور در دقیقه را دارد و دارای سه دور تند، کند و گیربکس میباشد. چرخ سفالگری برقی قابلیت نگهداشتن سازه سفالی بر روی صفحه اصلی (سر چرخ) را دارد که تکیهگاه مناسبی هنگام کار سفالگر است. همچنین مهمترین بخش کار این است که چرخ سفالگری برقی تمام اجزایشان از هم جدا میشود، بههمین خاطر بهآسانی قابل شستوشو و حمل از نقطهای به نقطه دیگر میباشد.
جنس چرخ سفالگری
صفحه چرخ سفالگری باید از جنسی باشد که گل سفال به آن نچسبد (البته که دانستن میزان استفاده از آب هنگام ساخت برای فرمدهی و نچسبیدن گل به صفحه حائز اهمیت است) به همین سبب مواد آلیاژی چون برنز، پلاستیک، آلومینیوم، برنج، برنز، فایبرگلاس و... برای صفحه سفالگری مناسب هستند. پیش از آنکه چرخ سفالگری را خریداری کنید بهتر است یکبار چرخ را روشن کنید و پشتش بنشینید تا اطمینان حاصل کنید که سر چرخ سفالی هنگام کار دچار لرزش نمیشود. لرزش سر چرخ باعث میشود تا نتوانید ساختار سازه نهایی را آنطور که میخواهید به دست آورید.
ساخت سازههای کوچک سفالی
برای ساخت سازههای نسبتا کوچک میتوانید از صفحههای گچی استفاده کنید. با استفاده از صفحههای گچی بر روی سر چرخ سفالگری میتوانید قطعاتی را در ابعاد دلخواه حتی بسیار ریز تولید کنید بدون آنکه برای جدا کردنشان اذیت شوید. اغلب سفالگران وقتی اقدام به ساخت سازههایی میکنند که قطر زیاد و ارتفاع کم مانند بشقاب دارند از صفحههای گچی استفاده میکنند. نکتهای که وجود دارد این است که اگر هنگام نصب صفحه گچی بر روی سر چرخ اذیت شدید میتوانید از کمی دوغاب برای محکم کردن صفحه استفاده کنید یا از یک چرم مصنوعی کمک بگیرید و بعد دوغابریزی کنید. استفاده از چرم در روند ساخت سازه سفالی بدان معناست که شما ابتدا ساختار سازه سفالی خود را شکل میدهید سپس با استفاده از سیم چرم مصنوعی ظرف سفالی رو از صفحه سفالگری جدا کنید و بگذارید تا کاملا خشک شود؛ پس از اینکه سازه سفالی کاملا خشک شد بهراحتی از چرم جدا خواهد شد.
چه نوع گلی برای ساختار سازه سفالی مناسب است؟
برای آنکه بدانید کدام گل برای سفالگری مناسب است پیش از آن به یک نکته عمومی دقت کنید آن هم این است که گلی که میخواهید خریداری کنید باید قابلیت جذب آب بالایی داشته باشد. تفاوتی نمیکند که از کدام چرخ یا کدام صفحه با چه آلیاژی استفاده میکنید؛ گل باید قابلیت جذب آب بالایی داشته باشد تا بهآسانی فرم بگیرد. اساتید این هنر میتوانند با هر نوع چرخ یا هر نوع گلی کار کنند اما ساخت سازه با گلی که جذب آب پایینی دارد برای افرادی که تازه فعالیت خود را در این عرصه آغاز کردهاند ممکن است کمی سخت باشد. از دیگر مباحثی که در سفالگری بسیار حائز اهمیت است حفظ تقارن سازه است گلهای سفالگری که قابلیت جذب آب بالایی دارند راحتتر فرم میگیرند به همین دلیل بهآسانی میتوان ساختار متقارنی در آنها ایجاد کرد.