سفالدر واقع نخستین محصول هنری و صنعتی مردمان اولیه و حاصل نیاز و شعور آدمی، در به کار گیری عوامل طبیعت است، و از آنجا که مواد اولیه آن شامل: خاک، آب، و آتش در
سرزمینهای محل سکونت بشر یافت میشده است، نشانههای تولید آن را در تمامی نقاط مسکونی انسان مشاهده میکنیم. در این مطلب، مراحل و نکات کلیدی انجام هنر سفالگری و
ساخت ظروف سفال، ارائه می شود. امید است با رعایت این موارد تجربه خوبی از اجرای این هنر داشته باشید.
ابزار کار سفالگری برای آمادهسازی مواد اولیه که به ۵ دسته زیر تقسیم بندی میشوند:
سنگشکن: سنگشکنها که خود انواع و اقسام گوناگونی را شامل می شود، کار خرد کردن سنگها را انجام میدهد.
آسیاب: ماشینآلاتی هستند که کار نرم و پودر کردن موادرا بر عهده دارند.
همزن (Blunger): همزنها، مخازنی به شکل استوانه با پروانههایی برای هم زدن مواد هستند. در این نوع دستگاه ها که در برخی از کارگاههای سرامیک سازی و سفالگری حرفه ای وجود
دارد، مواد اولیه به همراه آب (درحد مورد نیاز) وارد دستگاه میشود و پس از انجام کار همزنی توسط پروانهها به صورت دوغاب یکنواخت خارج میشود.
آهنرباها: کار جداساختن ناخالصیها از مواد اولیه سرامیکی توسط آهن رباها انجام میشود. لذا در مسیر حرکت و عبور مواد اولیه، آهنرباهایی قرار میدهند تا ناخالصیها گرفته شود. این
دستگاه در صورت راه اندازی یک گارگاه تولیدی استفاده می شود.
الکها: کار الک جداسازی ذرات درشت از مواد اولیهدیگر است تا حتیالمقدور مواد اولیهای با ذرات یکنواخت برای کار تولید در اختیار باشد.
ورز دهنده ها: کار آن یکنواخت کردن و هواگیری نسبی خمیرگل است ضمن آنکه با متراکم ساختن بیشتر خمیرگل خاصیت شکلپذیری آن را افزایش میدهد. البته بدیهی است در شروع
سفالگری و یا سفالگری هنری، ورزدادن در بسیاری مواقع به صورت دستی و ساده انجام می شود.
ابزار کار سفالگری برای شکلدهی بدنه و تولید محصول:
چرخ سفالگری:
دستگاهی است که از چند جزء تشکیل یافته و در یک محفظهء گلی-آجری به شکل میزی که سه سوی آن بسته باشد، جای دارد. اخیرا دستگاه چرخ به صورت کلی از آهن ساخته میشود و قابلیت انتقال دارد. سفالگر بر روی جایگاهی که همچون نیمکتی کوچک در پشت چرخ تعبیه می گردد، مینشیند و بعد از چرخش چرخ، گلی را که میخواهد از آن سفالینه بسازد، بر روی صفحهء چرخ میکوبد.
دستگاه جیگر و دستگاه جولی:
برای ساخت و تولید تعداد زیادی قطعه یا ظرف هم سان و هم اندازه از دستگاههایی به نام جیگر و جولی استفاده میکنند. دستگاه جیگر، عبارت است از چرخی که برای شکلدادن قطعات بر روی قالب گچی محدب، طراحی شده است. بدین منظور قالب گچی به شکل محصول محدبی که ساخت آن به مقدار زیاد مدنظر است مثلأ بشقاب، ساخته میشود و بر روی آن نصب میشود.
ابزار تراشدهنده:
در کارگاه های سفالسازی سنتی کشورمان از تیغهای فلزی و ضد زنگ تیزی به نام ماله برای تراش و پرداخت قسمتهای اضافی بدنه خام استفاده میکنند. گفتنی است که در کارگاهها و کارخانجات بزرگ تولید سفال و سرامیک، ابزارهای تراشدهنده متعدد و متنوع و در اشکال مختلفی بوده و در عمل هم میتوانند نحوه استفاده متفاوتی داشته باشند ولی در نهایت کار همه این نوع ابزار تراش و پرداخت بدنه خام است.
ابزارهای شکلدهنده:
ابزارهای سادهای است از جنس چوب، فلز یا فیبر و غیره که به اشکال مختلف ساخته شدهاند و برای شکلدادن خمیرگل و بدنه خام (عموماً برای مقعر و محدبکردن بدنه) از آنها استفاده میشود.
قالب: صفحه چوبی یا سفالی گرد به اندازه سر چرخ ولی کمی نازکتر. هنگام کار قالب را روی سر چرخ می چسبانند و سفالینه های بزرگ (حدوداً به اندازه گلدان) را با قالب از روی سر چرخ بر میدارند و کنار میگذارند. سفالگر به تعداد زیاد قالب دارند؛ زیرا برای ساختن هر سفالینه یک قالب لازم است.
ابزارهای برداشت گل و کندهکاری روی بدنه: ابزارهایی با مفتول فلزی ضدزنگ و دستههای چوبی، پلاستیکی یا فلزی است که از آنها برای کندهکاری و برداشت گل و در نهایت تزیین روی بدنه سفال یا سرامیک استفاده میکنند. و به تناسب حجم فعالیت کارگاه و نوع کارگاه و نوع کارهای تزیینی ممکن است دارای انواع و اقسام متفاوتی هم باشند.
سایر ابزارهای شکل دهی در سفالگری مانند سوزن، چرم، چاقو، مشته، کاردک، اسفنج، قلمو، سیم قطع کننده
