محافظ برق ابزاری است که با کنترل نوسانات ولتاژ برق شهری، از وسایل برقی در مقابل این نوسانات محافظت می‌کند. برق شهری، به خصوص در ایران، خیلی از اوقات دچار نوسان ولتاژ می‌شود. این مسئله آسیب زیادی به وسایل برقی وارد کرده و بعد از یک مدت نیز می‌تواند باعث سوختگی و از کار افتادن این وسایل شود.
به دلیل همین نیاز به محافظت از وسایل برقی در مقابل نوسان ولتاژ در طولانی مدت است که وسیله‌ای با عنوان محافظ برق یا محافظ ولتاژ برق به بازار عرضه شده تا با استفاده از آن نوسان برقی شهری را کنترل کرده و عمر وسیله برقی خود را افزایش دهید. لزوم خرید و استفاده از محافظ ولتاژ برق در کشور ما که دچار نوسانات زیادی در ولتاژ برق شهری است و از طرفی دیگر از نظر افزایش نامتناسب تورم و بالا رفتن افسارگسیخته قیمت وسایل برقی نیز در صدر ملل مترقی است؛ بیش از پیش و بیش از همیشه احساس می‌شود.
روش کار محافظ ولتاژ برق چگونه است؟
محافظ ولتاژ با قطع جریان برق در صورت افزایش یا کاهش ناگهانی ولتاژ، وسیله برقی متصل به این جریان برق را از سیستم خارج می‌کند و از این طریق آن وسیله را در مقابل آسیب‌های نوسانات برق حفاظت می‌کند. محافظ ولتاژ که در ورودی خود، برق شهری و در خروجی دستگاه برقی موردنظر را دریافت می‌کند، در شرایط غیرعادی افت یا افزایش بیش از حد ولتاژ برق شهری جریان برق را قطع می‌کند و پس از برگشتن شرایط به حالت عادی مجددا آن را وصل می‌کند. در تعریف شرایط غیرعادی در این وضعیت باید گفت:
عموما محافظ برق با توجه به تنظیمات خود، اختلاف 60 ولتی با سطح استاندارد را به عنوان یک شرایط غیرعادی و اضطراری ارزیابی می‌کند. پس از آن مطابق با برنامه ریزی خود برای این شرایط رفتار می‌کند.
در این‌جا اشاره‌ای کوتاه می‌کنیم به آسیب‌های نوسان برق در جهت آشنایی بیشتر، برخی از این اثرات مخرب عبارتند از:
خسارت مادی به وسایل برقی که منجر به تعمیر یا تعویض آن وسیله خواهد شد، مانند: آسیب به عایق سیم‌ها، ذوب شدن قطعات داخلی و…
کاهش عمر مفید وسیله برقی
آتش سوزی ناشی از اتصالی وسیله برقی، سوختن سیستم وسیله، افزایش درجه حرارت سیم‌های برق و…
در چه مواردی باید از محافظ برق استفاده کنیم؟
به طور کلی استفاده از محافظ ولتاژ برق در کشور ما یک احتیاط لازم است. قریب به 100 درصد شرکت‌ها و کارخانه‌های تولید لوازم برقی آسیب‌ها و خسارات ناشی از نوسان ولتاژ جریان برق را تحت پوشش گارانتی خود قرار نمی‌دهند و جبران آن‌ها را ضمانت نمی‌کنند. البته لازم به ذکر است که اکثر لوازم برقی به گونه‌ای طراحی و ساخته شده‌اند که بتوانند تا حدی از نوسانات برق را تحمل کنند و این حدود تقریبا از 8 درصد افزایش ولتاژ تا 10 درصد کاهش ولتاژ قرار می‌گیرد. محافظ ولتاژ برای حفاظت از وسیله در برابر نوسانات خارج از این محدوده مورد استفاده قرار می‌گیرد که اکثر نوسانات نیز در همین محدوده غیرمجاز اتفاق می‌افتند.
عوامل موثر در تنظیم ولتاژ
ولتاژ یا اختلافپتانسیل الکتریکی یا فشاربرق به کارِ لازم برای جابه‌جا کردن واحد بار الکتریکی از نقطه‌ای به نقطهٔ دیگر گفته می‌شود. ولتاژ از مهم‌ترین متغیرها در سیستم قدرت است و دارای انواع: ولتاژ فشار ضعیف، ولتاژ فشار متوسط، ولتاژ فشار قوی و ولتاژ فشار فوق قوی است با این که ولتاژ دارای سطوح و دسته‌های متفاوتی است ولی هر کدام از این دسته‌ها محدوده تغییرات مجاز منحصر به فرد و مخصوص به خود را دارند که به عنوان استاندارد پذیرفته شده است.
یکی از عواملی که بر میزان ولتاژ برق و تنظیم آن اثر می‌گذارد، جریان خطوط است، توان انتقال خطوط به طور کلی یکی از فاکتورهای مهم در سیستم قدرت است. در هر سیستم توزیع برق هادی‌هایی استفاده می‌شوند که هر یک از آن‌ها توانایی عبور جریان محدودی دارد و هم چنین بر اساس استانداردهایی خاص طراحی شده است؛ عبور بیش از حد جریان به این هادی‌ها آسیب جدی می‌رساند. از دیگر موارد موثر در تنظیم ولتاژ ریپل خروجی صافی‌هاست و علاوه بر همه این موارد، تغییرات دما و جریان بار نیز از مسایلی هستند که می‌توانند بر روی تنظیم ولتاژ اثراتی بگذارند. وظیفه محافظ ولتاژ به عنوان یک ابزار این است که محدوده این تنظیم را کنترل کند تا بتواند از آسیب‌های جدی بعدی جلوگیری کند.
دسته بندی محافظ ولتاژ برق
با نظر به این که در دنیای امروز از طرفی وسایل برقی انواع بسیار زیاد و گوناگونی دارند که هر کدام تا حد امکان یکی از وظایف انسان را به عهده گرفته است و از طرفی دیگر قیمت این وسایل هم به هیچ وجه ارزان محسوب نمی‌شود پس طبیعی است که بگوییم به همین نسبت تعداد و تنوع وسایل حفاظتی از لوازم برقی نیز افزایش پیدا کرده و محافظ ولتاژ برق هم از این قاعده مستثنی نیست. محافظان برق نیز مثل اکثر وسایل دیگر دارای انواع مختلفی هستند که بسته به نیاز مصرف کنندگان در موقعیت‌های مختلف به طور خاص طراحی و ساخته شده اند. به طور مثال، محافظ ولتاژ برق یک یخچال با محافظ برق یک تلوزیون یا لباسشویی متفاوت است.
کاربردهای محافظ برق در خانه
امروزه با وجود انواع مختلفی از محافظ ولتاژ برق در بازار که همگی به طور مخصوصی بر حسب نیاز مصرف کننده در شرایط مختلف طراحی و ساخته شدند می‌توان تا حد زیادی مطمئن بود که همه افراد بتوانند یک محافظ ولتاژ برق متناسب با نیازهای خود پیدا کنند. چه افرادی که نیاز به یک محافظ ولتاژ برق با توان مناسب لوازم برقی سنگین، مانند: یخچال، فریزر، ماشین لباسشویی و… دارند و چه افرادی که نیازمند یک محافظ برق کارآمد در رابطه با وسایل برقی سبک، مانند: گوشی موبایل، مودم، کامپیوتر و… هستند. هم چنین اگر به دنبال محافظت از سیستم‌های برقی خود، مانند: کولرگازی، پکیج و… هستید، محافظ برق می تواند در کمک به شما برای رسیدن به این هدف بسیار مفید باشد. در این جا ذکر این نکته لازم است که یک محافظ ولتاژ برق در وسایل بزرگ سه‌فاز یا صنعتی کاربردی نخواهد داشت.
نکات مهم در انتخاب محافظ برق
در انتخاب و خرید یک محافظ برق نکات زیادی باید مورد توجه قرار بگیرد، ما در ادامه به برخی از آن ها اشاره می‌کنیم:
توجه به نوع نیاز و مصرف خود! به طور مثال: محافظ برقی که برای اتصال به یخچال استفاده می‌سود با محافظ برقی که برای اتصال به تلوزیون استفاده می‌شود، متفاوت است.
توجه به ویژگی های محافظ برق و اطمینان از مناسب بودن آن‌ها. مثلا: یک محافظ برق مناسب باید به تعداد کافی پریز داشته باشد تا شما بتوانید وسایل برقی موردنظر خود را به آن متصل کنید.
توجه به طول کابل و در نظر گرفتن تناسب آن با استفاده مورد نظر.
توجه به قابلیت اتصال به یو اس بی.
توجه به دارا بودن نشان استاندارد.
توجه به جنس بدنه و اطمینان از کیفیت بالای آن.
اطمینان یافتن از اینکه امکان آتش گرفتن کالا پایین است.
توجه به گارانتی و خدمات پس از فروش و حصول اطمینان از اعتبار آن‌ها.