شیر وسیله‌ای است که جهت تنظیم فشار به کار می‌رود و وظیفه قطع و وصل کردن جریان سیالاتی مثل گاز و مایعات را بر عهده دارد. بنابراین شیر یکی از تجهیزات پرکاربرد است که در صنایع مختلفی استفاده می‌شود. امروزه در بازار، انواع شیرآلات صنعتی نفت و گاز به فروش می‌رسند که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند.
اجزای شیرآلات صنعتی کدامند؟
پیش از آنکه به بررسی انواع شیرها بپردازیم، ابتدا باید با اجزای آنها آشنا شوید تا نحوه عملکرد هر کدام را بهتر درک کنید. انواع شیرآلات صنعتی جدای از نوع و کاربرد آنها، اجزای زیر را دربر می‌گیرند:
- بدنه: بدنه سوپاپ (یا پوسته)، پوسته خارجی شیر است که سیال از طریق آن جریان می‌یابد و سایر اجزای شیر در آن قرار می‌گیرند.
- بونت: این قسمت روی بدنه شیر قرار می‌گیرد و بعد از بدنه، بیشترین فشار را تحمل می‌کند. با این حال، برخی از شیرها نیازی به بونت ندارد.
- تریم: به اجزای داخلی شیر که شامل دیسک، نشیمنگاه و ساقه است، تریم می‌گویند. تمام حرکات شیر، از حرکت اولیه تا کنترل جریان، به دلیل وجود تریم ایجاد می‌شود.
- دیسک: این قطعه برای مسدود کردن یا کنترل جریان سیال به کار می‌رود.
- نشیمنگاه: این قسمت داخل یا قسمتی از بدنه شیر است. همچنین، نشیمنگاه جایی است که مجرابند در هنگام بسته شدن شیر، در آن قرار می‌گیرد.
- ساقه: ساقه وظیفه اجرای حرکت لازم بر روی دیسک را بر عهده دارد. همچنین بسته نمودن شیر و موقعیت دیسک را کنترل می‌کند.
انواع شیرآلات صنعتی
۱. شیرهای دروازه ای یا شیر کشویی
شیرهای دروازه ای به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به عنوان شیر ایزوله عمل کنند. این شیرها به کنترل جریان مایع در لوله‌ها کمک می‌کنند. برای شروع یا توقف جریان آب یا هر نوع مایع دیگری، این شیرها به خطوط لوله چسبانده می‌شوند. شیرهای دروازه ای برای مصارف مختلفی به کار می‌روند و معمولا در منازل و مراکز تجاری دیده می‌شوند. برای ساخت این شیرها، مواد مختلفی مانند فولاد زنگ نزن، چدن، فولاد آلیاژی و فولاد آهنگری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۲. شیر توپی
ویژگی متمایز یک شیر توپی، دیسک توپی شکلِ توخالی آن است که برای متوقف کردن یا شروع جریان، عمل می‌کند. بخش دیسکی توپ، موجب شده که شیری با عملکرد سریع ایجاد شود. زیرا برای باز یا بسته شدن فقط به یک چهارم چرخش نیاز دارد.
۳. شیرهای پروانه ای
یکی دیگر از مواردی که در بین انواع اتصالات و شیرآلات صنعتی قرار می‌گیرد، شیر پروانه ای است. این شیرها برای تنظیم جریان طراحی شده‌اند، اما قابلیت کنترل محدودی دارند. شیرهای پروانه ای با چرخش ۹۰ درجه دسته، به راحتی کار می‌کنند. این شیر از یک دیسک فلزی در بدنه شیر تشکیل شده است که عمود بر جریان در حالت بسته قرار گرفته می‌شود. تنظیم جریان مایع را می‌توان از طریق چرخش‌های میانی مجاز دانست.
۴. شیر چک یا شیر یک طرفه
شیر چک برای باز و بسته شدن به جای فشار بیرونی، به فشار داخلی متکی است. همچنین به عنوان شیر بدون برگشت شناخته می‌شود. جلوگیری از جریان برگشتی، عملکرد اصلی یک شیر برگشتی است.
۵. شیر سوزنی
این شیر، نام خود را از شکل سوزنی‌مانند دیسک خود گرفته است. شیر سوزنی دقت و کنترل بیشتری را در سیستم‌های لوله کشی کوچک‌تر فراهم می‌کند. عملکرد این نوع شیر نیز مشابه شیر کروی است. در سیستم‌های لوله‌کشی نه چندان بزرگ، شیرهای سوزنی باعث می‌شوند که کنترل بیشتری بر روی جریان داشته باشید. در جریان‌هایی با فشار کم، شیرهای سوزنی عملکرد بسیار خوبی را به نمایش می‌گذارند.
۶. شیر صافی
شیر صافی یکی دیگر از انواع شیرآلات صنعتی است که می‌توان آن را قطعه‌ای متصل به لوله تعریف کرد که برای تصفیه، فیلتر کردن یا جداسازی مواد مختلف از جریان استفاده می‌شود. شیرهای صافی، زباله‌های خط لوله مانند رسوب، زنگ‌زدگی، ترکیب اتصالات و جوش فلز را از خطوط لوله فیلتر می‌کنند. بنابراین از تجهیزات و فرآیندها در برابر اثرات مضر این مواد محافظت می‌کنند و به این وسیله زمان خرابی و تعمیر قطعات را کاهش می‌دهند.
۷. شیر کروی
شیر کروی، یکی دیگر از انواع شیرآلات صنعتی پرکاربرد محسوب می‌شود. ویژگی بارز شیرهای کروی، این است که کانالی به شکل حرف انگلیسی s دارند. دیسک نیمکره‌ای شکل، وظیفه باز و بسته کردن جریان مایع یا گاز در این شیرها را بر عهده دارد. با بالا و پایین آوردن آن می‌توان جریان مایع یا گاز را کنترل کرد.
نقطه قوت این نوع شیر در این است که به شما اجازه می‌دهد فشار را بهتر کنترل کنید. همچنین بهتر از سایر شیرها بسته می‌شوند و با بسته و باز شدن مداوم دچار ساییدگی نمی‌شوند. البته شیرهای توپی می‌توانند جریان بالاتری از مایعات یا گازها را تحمل کنند.
۸. شیر سماوری
این شیرها یک از انواع شیرآلات صنعتی محسوب می‌شوند که مکانیزم باز و بسته شدن مشابه شیرهای توپی دارند. به این شیرها به دلیل شکل مخروطی در انتهای آنها، شیرهای سماوری می‌گویند.