مروری بر برخی بیماری های ویروسی شایع در دام

بیماری تب برفکی یا foot and mouth disease (FMD) یک بیماری ویروسی با اهمیت اقتصادی بالا در میان زوج سمیان می باشد. این بیماری توسط ویروس FMD از جنس آفتوویروس (Aphthovirus) و خانواده پیکورنا ویریده (Picornaviridae) ایجاد می شود. ویژگی های این بیماری ایجاد تاول هایی در اطراف یا داخل دهان، پا ها و پستان می باشد؛ به علاوه علائمی از قبیل تب، لنگش، کاهش وزن، سقط در مراحل انتهایی آبستنی،کاهش تولید شیر در گاو های شیری و مرگ دام های جوان در اثر میوکاردیت نیز مشاهده می گردد. شدت بیماری به عوامل مختلفی مثل گونه و سن حیوان، سویه ویروس، دوز ویروس و وضعیت ایمنی میزبان بستگی دارد. معمولا بیماری در گاو ها در مقایسه با گوسفند و بز شدید تر می باشد. این بیماری به شدت مسری است و در بسیاری از کشور های آفریقایی و آسیایی وجود دارد. ورود تصادفی ویروس FMD به یک جمعیت جدید و حساس منجر به شیوع شدید و ناگهانی بیماری و در نتیجه خسارت های اقتصادی گسترده می گردد. بنابراین تشخیص دقیق و سریع بیماری برای جلوگیری از انتشار بیشتر بیماری ضروری می باشد. معمولا با مشاهده علائم بالینی می توان بیماری را تشخیص داد.

شیوع بیماری در گله هایی که واکسینه نشده اند، تا 100% هم می رسد و میزان تلفات در دام های جوان به دلیل میوکاردیت نیز بیش از 20% می باشد. اغلب تعداد قابل توجهی از دام هایی که از بیماری بهبود پیدا کرده اند، ناقل ویروس FMD می شوند. در حال حاضر برای پیشگیری از بیماری واکسن سه گانه غیر فعال علیه سروتیپ های O، A و Asia 1 وجود دارد اما این واکسن محدودیت هایی مثل نیاز به امنیت زیستی سطح 3 برای تولید انبوه آنتی ژن ویروس دارد و تنها ایمنی کوتاه مدت ایجاد می کند.

ویروس های آبله بزی (Capripoxviruses) مهم ترین ویروس های آبله در میان حیوانات هستند که منجر به ایجاد بیماری در گوسفند، بز یا گاو می شوند. جنس Capripoxvirus از خانواده ویروسی آبله شامل ویروس های لامپی اسکین، آبله گوسفندی و آبله بزی است که به شدت از نظر میزبان اختصاصی می باشند. انتقال بیماری به صورت مستقیم یا غیر مستقیم و از طریق تماس با وسایل یا ترشحات آلوده اتفاق می افتد. حشرات نیز می توانند به صورت مکانیکی بیماری را منتقل کنند. بیماری آبله در بره ها و بزغاله ها از بالغین شدیدتر می باشد و حتی ممکن است برخی از آنها قبل از بروز علائم بالینی تلف شوند. به طور کلی علائم بالینی آبله گوسفندی و بزی می توانند بدخیم یا خوش خیم باشند. فرم بدخیم آن که بیشتر در حیوانات جوان اتفاق می افتد شامل مرگ ناگهانی، تب 40 تا 42 درجه سانتی گراد، دیس پنه و ترشحات چشم و بینی و ضایعات آبله که در قسمت هایی از پوست که پشم ندارند مشاهده می شوند، می باشد. فرم خوش خیم آبله گوسفند و بز نیز تنها شامل ضایعات پوستی است که اغلب در زیر دم مشاهده می شود و بیشتر در بالغین اتفاق می افتد. در این فرم هیچ گونه واکنش عمومی و سیستمیکی اتفاق نمی افتد و معمولا حیوان طی 3 تا 4 هفته بهبود می یابد.

آبله گوسفند و به خصوص بز به دلیل شیوع متوسط و تلفات 50 تا 100 درصدی، تاثیر زیادی بر اقتصاد دارد. به علاوه تا 30 % تولید شیر و تا 32 % نرخ باروری را در سال کاهش می دهد. مرگ و میر بالا (95%) بین بره ها و بزغاله ها، کاهش وزن گیری، افزایش نرخ سقط جنین (3%)، آسیب و کاهش کیفیت پشم و افزایش حساسیت به پنومونی (ذات الریه) و هجوم مگس ها و میاز نیز سایر زیان های ناشی از این 2 بیماری می باشند. به دلیل اینکه عامل این 2 بیماری ویروسی است درمان اختصاصی ندارند و راه کنترل پیشگیری بیماری در گله نیز واکسیناسیون می باشد. در صورت ورود بیماری به گله نیز می توان با تشخیص سریع، حذف دام های آلوده و ممنوعیت جا به جایی دام ها از گسترش بیشتر آن جلوگیری نمود.

طاعون نشخوارکنندگان کوچک یک بیماری ویروسی به شدت مسری و دارای اهمیت اقتصادی بالا می باشد که منجر به بیماری شدید و تلفات درگله می شود. این بیماری توسط موربیلی ویروس نشخوارکنندگان کوچک (PPR virus) از جنس موربیلی ویروس (Morbillivirus) و خانواده پارامیکسوویریده (Paramyxoviridae) ایجاد می شود. علائم این بیماری در گوسفند و بز شامل تب بالا، ترشحات چشمی نزله ای، ترشحات بینی موکوسی چرکی و التهاب و زخم های دهانی می باشد و در نهایت منجر به آنتریت و برونکوپنومونی های شدید می شود. رخداد بیماری در مناطق جدید نسبت به مناطق بومی و اندمیک شیوع و تلفات بیشتری دارد. هم چنین میزان تلفات در دام های جوان از بالغین بیشتر است و شدت بیماری در بز از گوسفند بیشتر می باشد. ویروس PPR از ترشحات چشم، بینی، دهان و مدفوع حیوانات آلوده دفع می شود. این ویروس از طریق تماس مستقیم با دام های آلوده به دام های حساس منتقل می شود. هم چنین چراگاه ها و بازار های فروش حیوانات زنده از نقاط مهم پخش و انتشار ویروس محسوب می شوند. معمولا دام هایی که مبتلا به PPR می شوند، در صورت بهبودی، تا آخر عمر علیه این بیماری مصون خواهند بود.

زبان آبی یک بیماری ویروسی غیر مسری در نشخوارکنندگان اهلی و وحشی، به خصوص گوسفند، است که توسط پشه کولیکوئیدس منتقل می شود. این بیماری معمولا نمود بالینی ندارد اما گاهی، به خصوص در گوسفند، علائمی مانند تب بالا، نفس نفس زدن، ترشحات بینی، زخم و نکروز مخاط دهان، لنگش و زبان کبود که از دهان بیرون افتاده است، مشاهده می شود. ویروس زبان آبی متعلق به جنس Orbivirus و خانواده رئوویریده می باشد. به دلیل زیان اقتصادی ناشی از این بیماری، سازمان بهداشت جهانی حیوانات (OIE) بیماری زبان آبی را جزو بیماری های مهم طبقه بندی کرده است. عفونت زبان آبی خسارات اقتصادی شدیدی از طریق شیوع و تلفات بالا، مرده زایی، سقط، ناقص الخلقه زایی، کاهش تولید شیر و نرخ باروری، کاهش وزن، حذف زود هنگام دام و کاهش تولید گوشت و پشم وارد می کند. به علاوه، این بیماری به طور غیر مستقیم نیز از طریق محدودیت های مربوط به تجارت و جا به جایی دام و فروش محصولات آنها و هزینه های مربوط به واکسیناسیون، تشخیص، کنترل بندپایان و درمان خسارت های زیادی به دامدار وارد می کند.

ویروس زبان آبی از طریق نیش پشه های خون خوار کولیکوئیدس منتقل می شود. برای کنترل و پیشگیری از این بیماری در مناطقی که عاری از این بیماری هستند کنترل ناقلین، کنترل جا به جایی دام ها و قرنطینه صورت می گیرد و در مناطقی که بیماری وجود دارد، کنترل ناقلین و واکسیناسیون صورت می گیرد. واکسن های زنده می توانند با سویه های موجود در محیط ترکیب شده و سویه های جدیدی را به وجود بیاورند. به همین دلیل حتما باید سویه واکسن با سویه موجود در محیط و عامل عفونت یکسان باشد. به علاوه امکان بروز ناهنجاری های جنینی در دام های واکسینه شده وجود دارد.

تب بی دوام (Bovine Ephemeral Fever) یک بیماری ویروسی در گاو است. البته این ویروس سایر نشخوارکنندگان را نیز به صورت تحت بالینی درگیر می کند. این بیماری با اسامی بیماری سفت و سخت، تب دانگ گاو ها و تب همه گیری گاو ها هم شناخته می شود. عامل این بیماری یک رابدوویروس آربوویروسی می باشد. علائمی که در این بیماری مشاهده می شوند عبارتند از: سفتی شدید عضلات، درد مفاصل، ترشحات بینی و ریزش اشک و بزاق، لنگش و تب (41 تا 42 درجه سانتی گراد) که معمولا طی 3 روز به تدریج بهبود پیدا می کند. با این که درصد تلفات ناشی از این بیماری معمولا کم است اما میزان شیوع و رخداد آن بالا می باشد. بیماری تب بی دوام به دلیل ایجاد مشکلات سلامتی در دام، کاهش تولید شیر، جلوگیری از نقل و انتقال و اختلال در بازار خرید و فروش خسارات اقتصادی زیادی به دامدار وارد می کند. واکسیناسیون تنها روش موثر برای کنترل بیماری معرفی شده است.