سنگ هایی مانند الماس، زمرد، یاقوت سرخ، یاقوت کبود و … به نام سنگ های گرانبها شناخته می شوند. این سنگ ها مثل طلا به خاطر زیبایی، دوام و کمیابی شان ارزشمند شده اند.سنگ های گرانبها از اواسط دهه ۱۸۰۰ میلادی در دو مجموعه « سنگ های قیمتی » و « سنگ های نیمه قیمتی » قرار داده شدند. اصطلاح سنگ های قیمتی برای الماس، یاقوت سرخ، یاقوت کبود و زمرد به کار می رود. الماس که سخت ترین کانی را دارد شکل متبلور کربن است. یاقوت سرخ و یاقوت کبود هر دو از شکل های مختلف کانی بسیار سخت دیگری به نام کروندوم تشکیل شده اند.
زمرد از یکی از انواع کانی بریل درست شده که به سختی کروندوم نیست اما سخت تر از کوارتز است.
بقیه سنگ های گرانبها در مجموعه «سنگ های نیمه قیمتی» قرار داده شده اند. سنگ های نیمه قیمتی بیشتر از جنس کوارتزند.
از دسته سنگ های نیمه قیمتی می توان این موارد را ذکر کرد: عقیق، کهربا، آمتیست، آکوامارین، سنگ دلربا یا آونتورین، سنگ یمانی، کریزوکولا، سیترین، گارنت (حجر سیلان)، هماتیت، یشم، جاسپر، کهربای سیاه، کونزایت، لاجورد، مالاکیت، سنگ قمر، ابسیدین، انیکس (عقیق سیاه)، زبرجد، رودونیت، سنگ خورشیدی، چشم ببر، تانزانیت، توپاز، فیروزه، تورمالین.
نحوه ارزش گذاری سنگ های نیمه قیمتی
ارزش هر سنگ گرانبها بر اساس زیبایی، اندازه، فراوانی، برش و محبوبیت آن تعیین می شود. مالاکیت و لاجورد، زیبا، محبوب، و نادرند. نمونه های جذابی از این سنگ ها با قیمت های قابل توجهی به فروش می رسند. سایر سنگ های نیمه قیمتی مانند عقیق و جاسپر هم ممکن است فوق العاده زیبا باشند ولی به همان میزان توجهات را به سوی خود جلب نکنند. دلیلش این است که آنها به این محبوبی نیستند.
اصطلاحات «قیمتی» و «نیمه قیمتی» به تدریج کمتر و کمتر در تجارت سنگ های گرانبها مورد استفاده قرار می گیرد. اصطلاح «نیمه قیمتی» برای توصیف برخی از زیباترین آفریده های طبیعت واقعاً نامناسب است.
سنگ های قیمتی مشهور جهان
برخی از سنگ های قیمتی تاریخچه ای طولانی دارند و بسیار مشهورند. الماس کوه نور یکی از معروف ترین الماس های جهان است. الماس کوه نور در سال ۱۶۵۶ در ناحیه قلعه باستانی گلکنده در نزدیکی حیدرآباد هند پیدا شد و پس از دست به به دست شدن در دست رجال مشرق زمین از جمله نادرشاه سرانجام در سال ۱۸۵۰ میلادی به ملکه ویکتوریا، ملکه انگلیس هدیه داده شد. از آن زمان تاکنون این سنگ یکی از جواهرات تاج سلطنتی بریتانیا است.
الماس دریای نور زوج الماس کوه نور محسوب می شود. رنگ این الماس صورتی رنگ است و از این نظر استثنایی محسوب می شود. دریای نور ۱۸۲ قیراط وزن دارد. دریای نور که یکی از کهن ترین و شناخته شده ترین الماس های جهان است هم اینک در موزه جواهرات ملی ایران در خیابان فردوسی تهران نگهداری می شود.
در نظر ایرانیان تاریخچه این الماس به اساطیر و افسانه ها می رسد. به طوری که نقل است بر دسته شمشیر افراسیاب نصب بوده و رستم آن را در جریان جنگ با تورانیان تصاحب کرده است .ارزش و اهمیت این جواهر در نزد ایرانیان به حدی است که در زمان محمدعلی شاه قاجار و هنگام شکست وی از مشروطه خواهان به سفارت روسیه برده شد اما بار دیگر به وسیله مشروطه خواهان به دولت بازگردانده شد. این الماس پشتوانه ریال ایران بوده است.
الماس و سایر سنگ های قیمتی برحسب قیراط وزن می شوند. به عنوان مثال الماس کوه نور ۱۰۹ قیراط وزن دارد (هر قیراط که واحد وزن جواهرات و مروارید است معادل ۲۰۰ میلی گرم است.) بزرگ ترین الماسی که در تاریخ ثبت شده ۳۱۰۶ قیراط وزن دارد. بیشتر الماس های مشهور بی رنگند. اما استثنائاتی هم وجود دارد. چنان که گفته شد الماس دریای نور صورتی است و رنگ الماس هپ که اکنون در مؤسسه ای در واشنگتن دی سی نگهداری می شود آبی سیر است.
برخی از یاقوت ها و زمردهای بی عیب و ایده آل حتی از الماس های هم اندازه خودشان هم گرانترند. یاقوت های بزرگ، کمیاب ترین سنگ های قیمتی هستند و زمردهای بزرگ نیز تقریباً به همان اندازه کمیابند.