لباس محلی کردی

قدمت لباس محلی کردی به سالیان دور و دوره هخامنشی برمی‌گردد و می‌توان آن را یکی از قدیمی‌ترین و قشنگ‌ترین لباس‌های سنتی ایران به حساب آورد. پژوهشگران نشانه‌های مشابهی بین لباس سرداران و سربازان درون نقش برجسته‌های دوره هخامنشی و لباس کردی پیدا کرده‌اند که قدمت این لباس سنتی را تایید می‌کند. ممکن است لباس کردی بین شهرهای مختلف کردنشین از کردستان و اورامانات گرفته تا ایلام و کرمانشاه اندکی تفاوت با هم داشته باشد اما ساختار اصلی و کلیت آن یکسان است. در فرهنگ کردستان رقص و لباس محلی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و برای شرایط آب‌وهوایی و مراسم مختلف لباس‌های متفاوتی وجود دارد.

در لباس محلی کردی زنانه رنگ‌های شاد و تزئین‌ها و زیورآلات زیادی به چشم می‌خورد. این تزئین‌ و زیورهای لباس‌های زنان کرد، بر پایه باورهای مختلف رایج در فرهنگ این قوم طراحی شده و رنگ‌ها و جنس‌های مختلف آن گویای طبقه اجتماعی مختلف افراد است. در لباس‌های محلی کردی زنانه از پارچه‌های کرپ یا نخی استفاده می‌شود و از سه بخش اصلی سرپوش، تن‌پوش و زیورآلات تشکیل می‌شود. سرپوش که از اجزای اصلی لباس کردی زنانه است از دو قسمت کلاه و سربند تشکیل می‌شود که در اصطلاح کردی به آن‌ها «کلاو» و «سروین» می‌گویند. این کلاه‌ها توسط بانوان کرد دوخته یا بافته می‌شوند و دو مدل «کلاوفس» و «کلاوزر» دارند. کلاوفس تنها قسمت فوقانی سر را می‌پوشاند و حاشیه کلاوفس با مهره و منجوق، نواردوزی می‌شود و بالای آن سکه‌ای در وسط می‌دوزند تا روی پیشانی بیفتد. کلاوزر نوع دیگری از کلاه‌های زنان کردی است که به نسبت کلاوفس تزیینات بیش‌تری دارد و در گذشته برای عروس‌ها و جوان‌ترها استفاده می‌شده است. از دیگر سرپوش ها می‌توان به لچک که روسری نازک و سه‌گوشی است و با سنجاق به کلاه وصل می‌شود و سه گوشه آن روی شانه‌ها و پشت می‌افتد، اشاره کرد. ره شتی روسری بلند دو متری است که راه راه‌های قرمز روشن و تیره دارد. این روسری مانند شنل روی لباس را می‌پوشاند. هه وری یا کلاتی چهارگوشی ابریشمی با رنگ‌های سفید و قرمز است و نقوش اسلیمی دارد و استفاده از آن در گذشته برای عروس‌ها متداول بوده است. ابریشم ضخیم قهوه‌ای سیر یا زرشکی با ابعاد دو در دو متر است که به‌عنوان سربند استفاده می‌شود. تن‌پوش لباس محلی کردی زنانه هم شامل کراس(پیراهنی بلند و گشاد با آستین‌های بلند و یقه گرد)، سوخمه(نیم‌تنه بدون آستین مخمل با انواع تزئین‌های مختلف)، سلته(نیم تنه آستین‌دار مخملی که در زمستان روی سوخمه و کراس می‌پوشند)، کوا(قبای بلند و جلو باز مخملین با چاک‌های بلند در دو طرف) و شووال(شلوار کردی نخی گشاد که برای محافظت از سرما و به‌خصوص زمان کشاورزی و کار کردن پوشیده می‌شود) می‌شود. در گذشته برای تزئین سوخمه بیشتر از سکه‌دوزی استفاده می‌کردند و تزئین بیشتر سوخمه نشان‌دهنده‌ی رفاه بیشتر آن خانواده بود، اما امروزه از منجوق و پولک هم برای تزئین آن استفاده می‌شود.

از لباس‌های رنگی رنگی و شاد زنانه کردی که بگذریم به زیورآلات و تزئین‌های زیبا و مختلف لباسشان می‌رسیم.زنان کرد از انواع سکه و مهره‌های رنگی برای تزئین لباس و یا نواردوزی در حاشیه لباسشان بهره می‌برند. اگر از زیورآلاتی که روی سر و پیشانی از آن استفاده می‌کنند شروع کنیم، باید به پلپله( سکه‌های فراوان بالای پیشانی)، ولاگیره(یک ردیف سکه روی سرپوش است که در قسمت بالای پیشانی بسته می‌شود)، موره( انواع مهره‌های رنگی مانند تسبیح برای ثابت نگه‌داشتن کلاه)، وره تاقی(چند ردیف مهره زرد یا قرمز که کاربردی مانند موره دارد) ژیر چناکه و په لکه(مهره‌های به هم تنیده آبی و سیاه برای ثابت نگه داشتن کلاه) اشاره کنیم. گردنبندهای زینتی زنان کرد که ملوینک نام دارد در انواع مختلف وجود دارد و زینت‌بخش لباس آنهاست. از این گردنبندها می‌توان گردنبند دل ربا(یاقوت با مهره های کوچک)، شیلان(ترکیب مهره های رنگی بزرگ و کوچک)، خشل و خاو(گیاهان معطر یا کهربا) و شه وگ یا شه وه(مهره‌های سیاه کوچک و بزرگ) را نام برد. گوشواره‌های طلا یا دست‌ساز، انواع بازوبند، النگو و انگشترهای زیبا و کمربندهای زینتی از دیگر زیورآلاتی هستند که زنان کرد از آن استفاده می‌کنند. استفاده از زیورآلات در بین زنان کرد به عقاید و فرهنگشان برمی‌گردد، مثلا برخی معتقدند که استفاده از مهره‌های سیاه رنگ یا گردنبندهایی از گیاهان معطر چشم زخم را از آن‌ها دور می‌کند.

لباس محلی مردان کرد اغلب گشاد هستند تا تردد در میان کوه‌ها و مسیر دشوار را راحت‌تر کند. بعضی از اجزای لباس کردی زنانه با لباس کردی مردانه یکسان است اما لباس مردانه ساده‌تر است و برعکس لباس زنانه تنها از یک جنس و رنگ در آن استفاده می‌شود. لباس محلی کردی مردانه شامل کراس(پیراهن بلند و گشاد با آستین‌های بلند و یقه‌ای گرد)، پاتول(شلوار گشاد با پاچه های تنگ) و بالا تنه­‌ای با نام کوا است؛ که در مدل های مختلف چوغه(نیم تنه‌ای پنبه‌ای یا پشمی)، بوکانی و … دوخته شده و به همراه شال کمر، سورانی و کفش مخصوص دست دوز با نام کلاش استفاده می‌شود. سورانی که پارچه‌ی مثلثی بلندی است که در سر آستین می‌دوزند، در لباس کردی کاربری مختلفی دارد. هنگام کار این مثلث ها را به هم بسته و آستین ها را پشت گردن می اندازند. یا پیچیدن این پارچه به دور آستین ها درفصل سرد مانع از نفوذ سرما می شود، آستین ها را برای وضو گرفتن با سورانی دور بازو می بندند تا پایین نیفتد. همچنین بانوان کرد در زمان مراسم و جشن ها، از سورانی های رنگارنگ در رقص های محلی مانند دستمال استفاده می کنند. مردان کرد روی کلاه خود از پیچ(دستمالی سیاه و سفید) استفاده می‌کنند که با تنوع طرح توسط زنان کرد بافته می‌شود و از شل شدن کلاه جلوگیری می‌کنند. دلیل گشادی شلوار یا پاتول در لباس‌های مردانه امکان تردد راحت در نقاط کوهستانی و علت تنگی پاچه های آن نفوذ نکردن سرما به داخل شلوار در فصول سرد است.