خواص کاه گندم 🌾
کاه به عنوان یکی از منابع خوراکی مهم در صنعت دامداری و کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و نقش اساسی در تغذیه دام‌ها و رشد آنها دارد. این ماده خوراکی، پس از برداشت محصولات زراعی مانند گندم، جو، و جوانه‌های ذرت، از پسماندهای آنها به دست می آید. کاه اغلب به عنوان یک منبع پرفایده از نظر اقتصادی برای تأمین نیازهای غذایی دام‌ها، به خصوص در دوره‌های کمبود منابع خوراکی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، استفاده از کاه می‌تواند به کاهش هدررفت و استفاده بهینه از پسماندهای کشاورزی کمک کند، در حالی که به ارزش افزوده و سودآوری بخش دامداری نیز کمک می‌کند. در این راستا، معرفی و استفاده از کاه به عنوان یک منبع غذایی موثر و پرفایده در تأمین نیازهای غذایی دام‌ها و افزایش بهره‌وری در صنعت دامداری اهمیت بسزایی دارد.
موارد مختلف استفاده از کاه 🌾
کاه به دلیل محتوای بالای فیبر (عمدتاً سلولز و لیگنین) موجود در آن، برای انسان و جانداران تک معده ای (مانند طیور) قابلیت خوراکی بسیار محدودی دارد، اما برای دام های نشخوارکننده قابلیت مصرف خوراکی قابل توجهی دارد که به میکروارگانیسم های همزیست با دستگاه گوارش آن ها برمی گردد.
همچنین، کاه محصولات زراعی مصارف غیرخوراکی متنوعی در جوامع روستایی و متکی بر کشاورزی دارد. مصارف مختلف از مصالح ساختمانی روستایی مانند کاه گل، استفاده به عنوان بستر دام و طیور، تولید کود و سبد و حصیر تا استفاده به عنوان سوخت برای کاه حاصل از کشاورزی قابل تصور است. البته امروزه کاربردهای نوینی مانند تولید کربن زیستی و فیلترهای کربنی ساخته شده از آن نیز برای این دست از محصولات در حال تحقیق و توسعه هستند.
انواع مختلف کاه محصولات کشاورزی 🌾
مشهورترین و عمده ترین نوع کاه حاصل شده از فعالیت زراعی را کاه گندم شامل می شود که عمده تمرکز این مقاله نیز بر آن خواهد بود، اما انواع مختلفی از کاه در سراسر جهان در مقادیر قابل توجه تولید می شود که از محصولاتی مانند برنج، جو، یولاف، چاودار و ترتیکاله، سورگوم و خانواده دولپه ای ها یا بقولات مانند لوبیا، نخود، سویا و... به دست می آیند. بر همین اساس سه گروه عمده از محصولات با نام کاه شناخته می شوند.
گروه اول برگ و ساقه خشک غلاتی مانند گندم، جو و یولاف را شامل می شود که در کشورهای دارا اقلیم مناسب برای کشت برنج، کاه برنج نیز به این گروه افزوده می شود و عنوان عمومی کاه بدون ذکر نام گیاه منشأ تولید آن، معمولاً به این دسته داده می شود.
گروه دوم را کاه غلات یا تک لپه ای های دارای گیاهی با ابعاد بزرگتر مانند ذرت، سورگوم و ارزن شامل می شود که این گروه نیز در کشورهای مختلف جزو فرآورده های فرعی فیبری عمده حاصل از کشاورزی با کاربردهای نسبتاً گسترده هستند.
گروه سوم در اغلب موارد کاه حاصل از گیاهان خانواده دولپه ای ها یا حبوبات را تشکیل می دهد که گیاهان متنوعی شامل نخود، انواع لوبیا، عدس و دانه های روغنی مانند کلزا، بادام زمینی، سویا، کنجد و... یا گیاهان غده ای مانند سیب زمینی و البته گیاهان تولیدکننده الیاف منسوجات مانند کنف و کتان و پنبه شامل می شود. برداشت کاه بخش بزرگی از این گیاهان ممکن است به سهولت برداشت کاه گندم یا جو نباشد. زیرا، بهتر است در آب و هوای مرطوب تر یا زمانی که گیاه محتوای رطوبت بالاتری دارد برداشت شوند. این محصولات اگر در زمان مناسب و با زمان بندی درست جهت ایجاد بیشترین همزمانی بین بهترین زمان برداشت محصول اصلی (دانه) و محصول فرعی (کاه) برداشت نشوند، یا زودتر از موقع مناسب برداشت شده و دچار افت عملکرد می شوند و یا دچار خشکی و تغییر رنگ بسیار زیادی شده و موقع برداشت ریزش و خردشدگی بسیار زیادی خواهند داشت که هدررفت محصول کاه تولیدی را بسیار افزایش می دهد.
مزایای کاه برای خوراک دام 🌾
کاه غلات (به ویژه کاه گندم) همیشه جزئی ثابت از بستر و خوراک دام بوده است، اما استفاده از آن چالش ها و مزایای خاص خود را دارد که عمدتاً به ویژگی های فیزیکی و شیمیایی این محصول برمی گردد.
بر این اساس است که استفاده از کاه غلات (به ویژه کاه گندم) به عنوان بخش بزرگی از جیره دام می تواند علاوه بر کاهش تأمین مواد مغذی لازم برای دام ها (به ویژه در مرحله شیردهی و دام های پرتولید)، باعث افزایش از دست دادن مواد مغذی از طریق دفع و فضولات شود.
البته همان طور که پیش از این گفته شد، این چالش ها باعث نمی شود که استفاده از کاه در تغذیه دام جایگاه خود را از دست بدهد. حتی امروزه همچنان در برخی مواقع مانند دوره خشکی کاه یکی از مواد خوراکی رایج جهت ایجاد شرایط بهینه در دام است. به این دلیل استفاده از کاه در جیره دوره خشکی رایج است که علاوه بر کنترل میزان انرژی دریافتی توسط این گروه از گاوها، بالانس آنیون - کاتیون جیره و مقادیر مواد معدنی مانند پتاسیم و کلسیم به طوری کنترل شود که احتمال بروز تب شیر در زمان پس از زایمان کاهش یابد. البته استفاده از نمک های آنیونی نیز در راستای کمک به بدن گاوها جهت آماده شدن برای زایمان و شیردهی و جلوگیری از شوک وارده (منجر به تب شیر) نیز به عنوان مکمل استفاده از کاه در جیره گاوهای خشک توصیه شده است. در کنار این موارد، استفاده از کاه در جیره های دوره خشکی از طریق اثر پُرکنندگی بر شکمبه، احتمال وقوع مشکلات گوارشی مانند جابجایی شیردان را در این دوره کاهش می دهد.