هنر خراطی چیست؟
محصولات چوبی فقط به روش نجاری تولید نمی شوند. یکی از روش های ساخت در صنعت چوب، خراطی است. خراطی (Woodturning) فرآیند شکل دادن به چوب در حال چرخش به وسیله ابزارهای نوک تیز است. با این روش، بدون قطعه قطعه کردن چوب، حجم موردنظر را در دل چوب تراش می دهند. به وسیله خراطی، می توان طیف وسیعی از احجام چوبی از جمله وسایل آشپزخانه، پایه آباژور، میز و صندلی و مبل، مهره های شطرنج، انواع نرده پله، ابزار چوبی، وسایل تزیینی و… را ساخت.
تاریخچه خراطی
این هنر زیبا، یکی از صنایع دستی کشورهای دارای منابع چوب، مانند ایران، مصر، چین و… محسوب می شود.هنر خراطی مانند دیگر محصولات چوبی از ابتدایی ترین دست ساخته های بشر است. خراطان اولیه با پاهای برهنه خود ابزارها و محور برش را نگه می داشتند تا بتوانند فرآیندهای تراش و برش را با دستانشان انجام دهند. قدمت ماشین خراطی به زمان مصر باستان بر می گردد. بعدها و بین سال های 500 تا 1500 پس از میلاد، وسایل خراطی شده جای خود را در خانه های اروپایی باز کردند. به طوری که اقلامی مثل فنجان و کاسه چوبی از لوازم اصلی زندگی اروپاییان شدند. رفته رفته تکنیک ها و ظرافت های محصولات خراطی بیشتر شدند و محصولات جاودانه ای مثل میزها، صندلی ها و ظروف تزئینی توسط متخصصان خراطی به وجود آمدند. با انقلاب صنعتی استفاده روزمره از محصولات خراطی کاهش یافت. همچنین با تولید محصولات خراطی صنعتی در کارخانه ها، تولید صنایع دستی خراطی نیز کاهش پیدا کرد. با این وجود، هنر خراطی و صنایع دستی آن هنوز هم پابرجاست و کاربردهای منحصر به فرد دارد.
ابزار مورد استفاده در خراطی چیست؟
برای شکل دادن به چوب از ابزارهای بسیاری استفاده می شود. اصلی ترین ابزارهای دستی مورد استفاده در خراطی چیست؟
این ابزارها عبارت اند از: 🔹 ابزار جداسازی (Parting Tool) این ابزار همان طور که از نامشان پیداست، برای جداسازی قطعه های اضافه در انتهای کار استفاده می شوند.
🔹 اسکنه یا مغار (Chisels) سر اسکنه ها به شکل مربعی است و برای تراش دادن چوب کاربرد دارند.
🔹 گازها (Bowl Gouge و Spindle Gouge) از انواع نون گازها برای برش گلویی، ایجاد فرورفتگی و ساخت کارهای توخالی استفاده می شود.
🔹 خراش دهنده ها یا پولادها (Scrapers) پولادها نیز مانند اسکنه ها برای ایجاد انواع برش در چوب کاربرد دارند.
🔹 ابزار سوراخ کردن (Hollowing Tool) این ابزار برای برش بخش های عمیق و توخالی، مثل گلدان استفاده می شود.
برخی از ابزارهای ترکیبی نیز برای مصارف خاص وجود دارند. ابزارهای ترکیبی از ترکیب ابزارهایی که در بالا توضیح دادیم، ساخته می شوند.
تکنیک های خراطی چیست؟
هر کدام از تکنیک های خراطی برای ایجاد محصول خاصی استفاده می شود.
درواقع، نوع چوب مشخص می کند که از کدام تکنیک برای خراطی آن باید استفاده کرد.
در ادامه متداول ترین تکنیک های خراطی را خواهید خواند: تراش دوک (Spindle Turning) این تکنیک را می توان از ابتدایی ترین تکنیک ها دانست.
ابتدا چوب را بین ابتدا و انتهای دوک نصب می کنند.
سپس در حین چرخاندن دوک، برش ها و کنده کاری های مورد نظر را روی چوب ایجاد می کنند.
تراش دوک تزئینی (Decorative Spindle Turning)
این تکنیک مانند تکنیک تراش دوک است؛ اما به برش های دقیق تر و پیچیده تری نسبت به آن نیاز دارد.
تراش تکه ای (Segmented Turning)
در این فرآیند، یک قطعه که شامل چندین تکه چوب متفاوت و به هم چسبیده است را
داخل دستگاه قرار می دهند تا بافت های مختلفی در محصول نمایان شوند.
تراش صفحه (Faceplate Turning)
این تکنیک مشابه تراش دوک است؛
اما با ثابت کردن یک صفحه فلزی در انتهای تراش، به خراط آزادی عمل و امکان به کار گیری خلاقیت بیشتری را می دهد.
تراش کاسه (Bowl Turning) از این تکنیک برای ایجاد اجسام چوبی توخالی یک دست مثل کاسه استفاده می شود.
ماشین خراطی چیست؟
برای ساخت محصولات خراطی از دستگاهی به نام ماشین خراطی یا دستگاه تراش چوب استفاده می شود. این دستگاه به خراط برای انجام عملیات سنباده زدن، تراش، برش، سوراخ کاری، تغییر شکل و روکش کردن کمک می کند. قطعه روی دوک این دستگاه قرار می گیرد. سپس دوک توسط موتور الکتریکی دستگاه به حرکت درآمده و از 250 تا 2500 دور بر دقیقه می چرخد. خراط نیز در حین چرخش چوب، با استفاده از ابزارهای مخصوص چوب را تراشیده، شکل می دهد و به حجم دلخواه خود تبدیل می کند.
انواع ماشین خراطی
دستگاه تراش چوب مرکزی (Centre Wood Lathe)
ماشین تراش چوب رومیزی (Bench Wood Lathe)
دستگاه تراش چوب عمودی (Vertical Wood Lathe)
ماشین تراش چوب اتوماتیک (Automatic Wood Lathe)
دستگاه تراش چوب برجک (Turret Wood Lathe)
ماشین تراش چوب کپی (Lathe Copying Wood)
دستگاه تراش چوب سی ان سی (CNC Wood Lathe)