ممکن است در یک ساختمان انواع گوناگونی از ستو ن‌های از نظر تنوع در پایه ستون، بدنه و سرستون مورد استفاده قرار گیرد.این ستون ها در بعضی از قسمت های بنا نقش سازه ای داشته و در بعضی قسمت ها نقش تزئینی را ایفا میکند که می توان به مسجد جامع عتیق و مسجد سید اصفهان اشاره کرد. استفاده از ستون در ایران به سده شصتم پیش از میلاد در موسیان (شهری است در شهرستان دهلران استان ایلام) باز می‌گردد. اما با توجه به آنکه مصالح استفاده شده از چوب بوده و عموماً از بین رفته است تنها پاستو نهای خشتی و سنگی باقی مانده است. یکی از معرف ترین بناهایی که با این ستون‌ها ساخته شده، تالارهای ستون‌دار حسنلو (تپه حسنلو در شهر نقده آذربایجان غربی ) است. قدمت ستون‌های این تالار به قرن نهم قبل از میلاد مسیح برمی گردد. همچنین در زیویه (شهرستان سقز) معماران مانایی از خشت و سنگ به جای چوب برای ساخت ستون و نما استفاده میکردند. نخستین بار تالارهای ستون دار در حسنلو توسط ماناها شکل گرفت. بعد ها مادها با پیروی از ماناها از تالارهای ستون دار معماری اورارتوها استفاده نمودند. از این عنصر معماری در تپه نوشین جان ملایر، معماری هخامنشیان در پاسارگاد و تخت جمشید و باباجان تپه (شهرستان دلفان استان لرستان) به وفور استفاه شده است. در این دوران ستون ها به دو شکل ستون های کامل یا ستون های آزاد و نیم ستون ها ساخته میشد.

بعد از ورود اسلام به ایران در بنا ها بسیار و با کاربری های متفاوت از عنصر ستون استفاده شد. در این دوره ستون ها از نظر مصالح به سه دسته سنگی، آجری و چوبی دسته بندی میشدند. و از نظر تناسب، فرم و اندازه از تنوع بالایی برخوردار بودند.

با توجه به اینکه در ایران مصالح به صورت بوم آور بود، بیشتر سنگ های قابل دسترس مورد استفاده قرار می گرفت.ایرانیان با شناخت و تجربه ای که از مصالح داشتند، شکل مناسب برای ستون های را انتخاب می کردند. در این دوره فرم ستون ها تا حدی دست خوش عواملی نظیر نوع ابزار قابل دسترس و امکان برش دادن، بود. به همین علت نوع سنگی که در ساخت بنا رختشوی خانه زنجان به کار رفته با سنگی که در مسجد جامع اصفهان مورد استفاده قرار گرفته متفاوت است.

سه رکن تشکیل دهنده ستون عبارت است از: سرستون: در بالای ستون قرار می گیرد همچنین بالاستون، کله ستون و تاج ستون نیز نامیده میشود. بدنه ستون: به بخش میانی ستون گفته میشود. این بخش از ستون نام هایی مانند: تنه ستون و قلمه ستون نیز دارد. پایه ستون: به پایین ترین بخش ستون گفته میشود و با نام های زیرستون، پایین ستون و پا ستون نیز شناخته شده است.

به طور کل ستون ها به سه دسته: ستون های مکعبی، ستون های گرد و ستون های چند ضلعی تقسیم بندی می شدند. امروزه ستون های تخت و نیم گرد نیز رواج پیدا نموده این ستونها همان ستون های مکعبی و گرد است که 1/2 (نصف شده ستون) مورد استفاده قرار می گیرد. در مقالات قبل درباره ستونها گرد مفصل صحبت نمودیم. در ادامه به تفصیل در مورد ستون های مکعبی بحث خواهیم نمود

ستون های مکعبی:

1) ستون های یک طبقه مکعبی ساده . از این نوع ستون در حمام حاج تراب اصفهان استفاده شده است.

2) ستون مکعبی پلکانی

 سرستون مکعبی پلکانی ساده، از روی هم قرار گرفتن صفحات مکعبی روی هم ایجاد میشد که از بالا به پایین از طول و عرض آن کاسته میشد در این نوع سرستون ارتفاع هر پله ثابت بود. مانند مسجد جامع عتیق اصفهان

سرستون مکعبی پلکانی با کاهش ارتفاع پله ها از بالا به پایین (چهار پله): در این سرستون ضمن کاهش طول و عرض، از ارتفاع ستون ها نیز کاسته میشود. مانند ناقوس خانه کلیسای وانک اصفهان