اتحادیه با حضور افراد فعال در یک صنف یا چند صنف مشابه شکل می‌گیرد. در واقع گاهی اوقات اصناف مرتبط با یکدیگر، زیرمجموعه یک اتحادیه قرار می‌گیرند. هدف از شکل‌گیری اتحادیه‌های صنفی، حمایت از حقوق صنف یا اصناف زیرمجموعه آن اتحادیه است. لازم به ذکر است اتحادیه اصناف در هر شهر به صورت جداگانه فعالیت می‌کند؛ برای مثال در حوزه لوله بازکنی «اتحادیه صنف لوله باز کنی» است که، هر شهر اتحادیه‌ای مختص همان شهر تشکیل شده و فعالیت می‌کند.

اتحادیه صنفی، از افراد خوش‌نام و شناخته‌شده اصناف موردنظر تشکیل می‌شود. اتحادیه‌های صنفی اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند. یکی از مهم‌ترین اهداف اتحادیه صنفی، ایجاد همکاری بین فعالان آن صنف و حمایت از حقوق افرادی است که در آن صنف مشغول به فعالیت هستند؛ برای مثال ممکن است اتحادیه برای بیمه شدن افراد شاغل در آن صنف تلاش کند یا به دنبال وضع قوانینی برای بهبود شرایط اجتماعی افراد تحت پوشش اتحادیه باشند.
از دیگر مسئولیت‌هایی که برعهده اتحادیه‌ها است، می‌توان به فعالیت در جهت افزایش کیفیت محصولات و خدمات و بهبود خدمت‌دهی به مصرف‌کنندگان اشاره کرد.
بازرسان اتحادیه هر صنف، باید تخصص کافی در صنف مربوطه را داشته باشند.

🔰صدور پروانه کسب : افراد صنفی باید قبل از راه‌اندازی کسب و کار و تأسیس هر نوع واحد صنفی، اقدام به اخذ پروانه کسب کنند. انجام امور مربوط به صدور پروانه کسب، برعهده اتحادیه است. به این صورت که اتحادیه صنفی باید استعلام‌های لازم برای صدور پروانه کسب را از شهرداری، سازمان‌های مرتبط با ترافیک، بیمه، مالیات، عوارض و سایر ارگان‌های مرتبط تهیه کرده و پس از آن پروانه کسب را صادر کند. تمام سازمان‌های نام‌برده به مدت پانزده روز برای اعلام نظر خود فرصت دارند. در صورتی که طی این مدت، این سازمان‌ها نظر خود را به اتحادیه اعلام نکنند، عدم پاسخ‌دهی آنها به منزله پاسخ مثبت به حساب می‌آید و اتحادیه می‌تواند برای صدور پروانه کسب اقدام کند.

🔰نظارت بر فعالیت واحدهای صنفی : اتحادیه صنفی باید کمیسیون‌هایی را جهت رسیدگی به شکایات، حل اختلافات، بازرسی واحدهای صنفی، فنی و آموزشی تشکیل دهد و بر نحوه فعالیت واحدهای صنفی عضو خود نظارت کند. از طرفی اتحادیه‌های صنفی وظیفه دارند شکایات و گزارشاتی را از که سمت مصرف‌کنندگان و بازرسان دریافت شده است، ظرف مدت ده روز بررسی کنند.

🔰تعطیل کردن واحدهای صنفی متخلف : مطابق قانون نظام صنفی کشور، اتحادیه‌های صنفی می‌توانند پلمپ و تعطیلی واحدهای صنفی که بدون دریافت پروانه کسب مشغول فعالیت هستند را از نیروی انتظامی درخواست کنند.

🔰همچنین اتحادیه صنفی اجازه دارد که آن دسته از واحدهای صنفی را که بدون مجوز اتحادیه تغییر شغل داده‌اند، تعطیل کند.